RU
Balyklaryň köpelişi we ösüşi suwda geçýär. Ýagny urkaçy balyklar öz işbillerini suwa taşlaýarlar we şol ýere erkek balyklar tohum suwuklygyny goýberýärler. Şeýdip hem enesiniň göwresiniň daşynda kijijik düwünçek emele gelýär. Balyklaryň ýaşaýşynda şu aşakdaky döwürler tapawutlandyrylýar:
1. Düwünçeklik döwri – tohumlanyp emele gelen düwünçek tä (özbaşdak) daşky iýmitlenişe geçýänçä, sarylyk haltasynyň hasabyna ýaşaýär. Ol iki etapdan durýar: a) düwünçegiň ösüşi ýumurtganyň gabygynyň içinde; b) düwünçegiň ösüşi gabyksyz ýagdaýa geçýär;
2. Liçinka döwri – ol ýumurtgadan çykan balyjygyň özbaşdak iýmitlenip başlan döwründen, teňnejikleriň emele gelýän wagty aralygyny öz içine alýar (entek uly balyga doly meňzemeýär).
3. Ownujak balyjyk (malýok) döwri – daşky görnüşi boýunça uly balyga meňzeş, jyns organlary ösmedik, ähli güýç kuwwatyny boý almagyna sarp bolýar .
4. Jyns taýdan doly ösmedik döwri – balyjygyň jyns mäzleri doly ösüşde, jyns alamatlary peýda bolýar, ýone köpelmäge entek ukypsyz.
5. Jyns taýdan ýetişen döwri – köpelmäge ukyply bolup, ähli güýjini, işjeňligini, nesil öndürmäge sarp edýär. Bekre (osetr)-6-12ýaşynda; beluga, kaluga-18-20, kepir 3-4 ýaşynda jyns taýdan ýetişýär.
6. Garrylyk döwri – balygyň jyns işjeňligi peselýär, uzynlygyna ösüşi saklanýar. Bekre (beluga) 100 ýyl ýaşap bilýär (uzynlygy 15 m-e, agramy 1,5 t ýetýär). Aral sazany 16 ýýl, kepir 20 ýyl (60kg) ýaşaýar.
Köpeliş organlary. Kepir balygy aýry jynslydyr. Urkaçynyň beden boşlugynda uly ýumurtgalyk organy bolýar. Onda ýumurtga öüjükleri (işbiller) ösüp ýetişýärler. Erkeginde bir jubüt tohumlygy bolýar. Tohumlykda tiçler ösüp ýetişýär. Ol süýt görnüşli suwuklyk bilen dolýar. Jyns önümleri jyns deşigi arkaly daşa çykýar.
Tohumlanma. Jyns öýjükleri ýetişen mahalynda balyklarda köpelme instinkti döreýär. Şol döwürde olar amatly ýerlere göçýärler. Balyklaryň käbir görnüşleri deňizden derýa, başga birleri bolsa tersine, derýadan deňze geçýärler. Bulara geçiji balyklar diýilýär. Olar işbil taşlamak üçin uzak aralyklara jahankeşdelik edýärler. Balyklaryň köpeliş döwründe, olaryň çylşyrymly häsiýetini neret (işbil taşlaýan möwsümi) diýip atlandyrýarlar.
Atajan IŞANKULOW
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň Weterinar lukmançylygy fakultetiniň Zootehniýa taýarlyk ugrunyň 1-nji ýyl talyby
