Alaja türkmenleriň el işi sungatynyň has gadymy we esasy görnüşleriniň biridir.Alajanyň taryhyndaky iň esasy ähmiýet, onuň  hemişe ulanylmagydyr. Munuň kökleri irki döwürlerdäki şamanistik we totemistik ynanja uzalyp, ähli türki halklara mahsus bolan “göz degmek” gorkusy bilen baglanyşyklydyr.Halk ynamyna görä, ak we gara sapaklaryň bile örülmegi, ýagşy (ak) we ýaman (gara) güýçleriň sazlaşygyny döredip, erbet güýçleri özüne çekip, olary zyýansyzlandyrýar.Bu goraglylyk ynamy Gündogar halklarynda, şol sanda türkmenlerde hem, Yslam dini gelmezden öň döräp, soňra hem dindäki käbir prinsiplere uýgunlaşyp, häzirki döwre çenli dowam edip gelipdir.

​ Ony işmek, örüji we dokma usullary ençeme nesiller boýy ene-mamalardan gyzlara geçirilipdir. Bu, diňe bir önüm ýasamak däl, eýsem, medeni tejribäni we ýörelgäni dowam etdirmegi aňladýar.Alaja diňe bilezik däl, eýsem, halylaryň gyralarynda, at esbaplarynda, öý goşlarynda ( gapy alajasy) hem goraglylyk nyşany hökmünde ulanylyp, türkmen durmuşynyň ähli pudaklaryna ýaýrapdyr.Alaja, türkmen senetçilik sungatynyň we milli mirasynyň möhüm bölegi bolup, diňe bir bezeg esbapy däl, eýsem, ruhy goragyň we däp-dessurlara hormatyň nyşanydyr.Türkmen alajasynyň taryhy ähmiýeti onuň diňe bir senetçilik önümi bolman, eýsem, asyrlaryň dowamynda türkmen halkynyň ruhy ynançlarynyň, däp-dessurlarynyň we medeni mirasynyň aýrylmaz bölegi bolmagynda jemlenýär.Türkmen alajasy türkmen medeniýetinde uly ähmiýeti bolan, esasan hem göz degmeden gorag üçin dakynylýan, bir-birine örülen sapaklardan ýasalan amulet ýa-da bilezikdir.

Alaja köplenç ak we gara reňkli sapaklardan taýýarlanylýar, ýöne beýleki reňkler hem ulanylyp bilner. Bu iki esasy reňk (ak we gara) gijäni we gündizi, ýagşyny we ýamany aňladyp, ählumumy sazlaşygy görkezýär diýlip hasap edilýär.

​ Alajany ýasamak — nesilden-nesle geçýän çylşyrymly el işi we däp-dessurdyr. Sapaklar 3-4 gezek gatlanýar we soňra tow berilýär. Soňra tow berlen sapaklar birleşdirilip, öňki towuň garşysyna tarap işlenýär. Bu işiň netijesinde, alaja endigan we berk bolýar. Alajany diňe bir işlemek bilen däl, eýsem, dokap, örüp ýa-da kakma usulynda hem taýýarlaýarlar.

Netijede, türkmen alajasy taryhy taýdan türkmen halkynyň dünýägaraýşyny, göz-dileg ynamyny we baý senetçilik endiklerini özünde jemleýän, ähmiýetli milli gymmatlykdyr.

Oraýewa Oguljemal
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 105-nji toparynyň talyby

DEGIŞLI MAKALALAR:AWTORYŇ BEÝLEKI MAKALALARY: