RU
Daşlar (Minerallar) barada giňişleýin maglumat örän giň ylym bolan geologiýanyň, mineralogiýanyň we yrymlaryň çägine girýär. Türkmençilikde bu söz esasan gymmat bahaly daşlar (zergärçilik daşlary) manysynda ulanylýar.Türkmen zergärçilik sungatynda Pòwrùze, Hakyk (Mähek) we Merjen esasy orun eýeleýär. Bu daşlar gymmat bahaly metallar (altyn we kümüş) bilen bilelikde, diňe bir bezeg üçin däl, eýsem, gorag alamatlary, maşgala mirasynyň bölekleri we nesilden-nesle geçirilýän gymmatlyklary hökmünde ulanylýar. Olar milli egin-eşikleri we at esbaplaryny bezemekde hem möhüm ähmiýete eýe bolupdyr.Gymmat bahaly daşlaryň adama täsiri, esasan, iki nukdaýnazardan öwrenilýär:
Gymmat bahaly daşlaryň göni fiziki ýa-da dermanlyk täsiri ylym tarapyndan tassyklanan däldir. Daşlaryň adama edýän islendik “peýdasy” köplenç plasebo effekti bilen baglanyşykly bolup biler.
Türkmen medeniýetinde we dünýäniň köp medeniýetlerinde daşlar gorag, yrymdyr ynam hökmünde ulanylýar. Olaryň reňki, gurluşy we gelip çykyşy sebäpli belli bir energiýany ýa-da güýji saklaýandygyna ynanýarlar. Daşlary dakynmak adamyň özüne ynamyny artdyrýar we ruhy taýdan rahatlandyrýar.
Esasy Bellenmeli Zat: Türkmen halky gymmat bahaly daşlary gözellik, milli buýsanç we gorag nyşany hökmünde ulanmagy dowam etdirýär. Daşlaryň hakyky gymmaty olaryň maddy bahasy bilen bir hatarda, halkyň oňa berýän medeni we ruhy manysynda jemlenendir.Daşlar tebigy gurluşyna, himiki düzümine we gymmatyna görä esasan iki uly topara bölünýär:
1. Gymmat Bahaly Daşlar (Gems)
Bular seýrek duş gelýän, ýokary gatylyga, durylyga we owadanlyga eýe bolan minerallardyr. Olaryň bahasy kesilme we şemallama (granowka) bilen kesgitlenýär.
Göwher (Diamond): Iň gaty daş, arassalygyň simwoly.
Ýakut (Ruby): Gyzyl reňkli, korundyň bir görnüşi, söýginiň we güýjüň daşy.
Zümerret (Emerald): Ýaşyl reňkli, beril (beryl) toparyndan, aň-düşünjäniň daşy.
Sappir (Sapphire): Mawy (gök) reňkli, ýakut bilen bir topardan, asudalygyň we hakykatyň daşy.
2. Ýarym-Gymmat Bahaly Daşlar
Bular gymmat bahaly daşlardan has köp duş gelýär we adatça gatylygy birneme pes bolýar, ýöne reňkleri, görnüşleri we tebigy nagyşlary bilen gymmatlydyr.
Pòwrùze (Turquoise): Mawy-ýaşyl reňkli, türkmen zergärçiliginde iň söýgüli daşlaryň biri, goragyň simwoly.
Hakyk (Agate/Carnelian): Gyzyl-goňur reňkli ýa-da zolakly, mähäk ady bilen hem bellidir, erbet göze garşy gorag.
Ametist (Amethyst): Gyrmyzy reňkli kwars, rahatlygyň we ruhy arassalygyň daşy.
Nefrit (Jade): Ýaşyl reňkli, Uzak Gündogar medeniýetinde örän gymmatly, saglygyň we uzak ömrüň daşy.
3. Organiki Daşlar
Bular mineral däl-de, janly organizmleriň netijesinde emele gelen daşlardyr.
Merjen (Coral): Deňiz organizmlerinden, ganyň we saglygyň daşy.
Kähribar (Amber): Ýylanyň gatyşan şiresi, goragyň we arassalygyň daşy.
II. Daşlaryň Adama Edýän Peýdasy (Yrymlar we Ynamlar)
Daşlaryň fiziki we ylmy taýdan adama göni bejeriji täsiri tassyklanmasa-da, halk arasynda, yrymlarda we litoterapiýada (daşlar bilen bejermek) olara uly ähmiýet berilýär. Bu täsirler esasan energiýa, emosional we ruhy düzgünleşdirme bilen baglanyşyklydyr:
Ametow Jemşit
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 107-nji toparynyň talyby
