RU
Türkmen halkynyň arasynda gyňaç (ýa-da ýaşmak) barada aýratynlykda dilden-dile geçip gelýän göni nakyllar we aýtgylar köpçülikleýin çeşmelerde gaty seýrek duş gelse-de, bu geýimiň ähmiýeti zenanyň edep-ekramy we maşgala agzybirligi bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.Türkmen halkynyň gyňaçlary milli geýim medeniýetiniň iň esasy we simwolik bölekleriniň biridir. Gyňaçlar diňe bir baş örtügi bolman, eýsem, aýal-gyzlaryň ýaşyny, sosial ýagdaýyny, hatda taýpasyny we sebitleýin aýratynlyklaryny hem görkezipdir.Gyňaçlar gadymy döwürlerden bäri türkmen zenanlarynyň geýiminiň aýrylmaz bölegi bolupdyr.
Gyňaç ilkinji nobatda zenanyň abatlygynyň, namysynyň we ar-namysynyň simwoly hökmünde hyzmat edipdir. Ýaş gelinler ýaşmak (gyňajyň ýüzüň aşaky bölegini örtmek usuly) bilen gaýynatasynyň we uly ýaşly erkek adamlaryň öňünde hormat goýýandygyny görkezipdirler.
Gyňajyň görnüşi, matasy, reňki we nagyşlary zenanyň ýaş aýratynlygyny (ýaş gelin, orta ýaşly aýal, ýaşuly ene) we maddy ýagdaýyny aňladypdyr.
Gyňaç zenany gün şöhlesinden, ýelden we çägeden hem gorapdyr.Gyňaçlar üçin köplenç ýüpek (Keteni), mahmal ýa-da inçe nah matalar ulanylypdyr.
Gyňajyň gyralary keşde (gaýma) bilen ýa-da alaja lentasy bilen bezelipdir. Nagyşlar köplenç haýwanlaryň (goçak, möjek) ýa-da ösümlikleriň (gül) şekillerini aňladyp, olar hem gorag we berekedi aňladypdyr.Gyňaç (ýaşmakly ýa-da ýaşmaksyz daňylyşy) türkmen zenanlarynyň ýeke-täk baş atyjyk görnüşi däldir. Ol başga geýimler bilen utgaşykda ýa-da başga maksatlar üçin geýlen:Häzirki döwürde gyňaçlar milli toýlarda, dabaralarda, baýramçylyklarda we uly medeni çärelerde milli lybas hökmünde giňden ulanylýar. Ýaş gelinler we aýallar milli buýsanjyň nyşany hökmünde gyňajy buýsanç bilen daňýarlar.
Gysgaça aýdanyňda, türkmen gyňajy – bu diňe bir baş örtügi bolman, eýsem, türkmen zenanynyň medeni kodeksini, statusyny we taryhyny özünde jemleýän sungat eseridir.Netijede, Gyňaç zenanyň durmuş ýolunyň, ýaşynyň we etik normasynyň (edep-tertipleriniň) aýnasy bolup, her bir gyňajyň reňki we daňylyşy onuň eýesi barada köp maglumatlary beÿan edipdir.
Saryýewa Aknabat
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 107-nji toparynyň talyby
