RU
Kompýuteri oýlap tapan ýeke-täk bir adam ýok, sebäbi kompýuter wagtyň geçmegi bilen dürli alymlaryň we inženerleriň tagallalary netijesinde kemala geldi. Emma iň esasy adam hökmünde köplenç ady agzalýan şahs:
Çarlz Bebbij (Charles Babbage)
Ol iň ilkinji awtomatiki sanly kompýuteriň (Analytical Engine) esasyny, ýagny ilkinji programmalanyp bilinýän hasaplaýyş maşynynyň konsepsiýasyny işläp taýýarlady. Şonuň üçin ol “Kompýuteriň atasy” (The Father of the Computer) hasaplanýar.
Şeýle-de, häzirki zaman kompýuteriniň ösüşine uly goşant goşan beýleki möhüm şahslar:
Ada Lowleýs (Ada Lovelace): Ol Çarlz Bebbij bilen işleşip, ilkinji programma üpjünçiligini ýazandygy üçin “Ilkinji programmist” hasaplanýar.
Alan Týuring (Alan Turing): Ol II Jahan Urşy döwründe şifrleri çözmek üçin ulanylan we häzirki zaman kompýuteriniň teoriýasynyň esasyny düzýän “Týuring maşyny” (Turing Machine) konsepsiýasyny ösdürdi.
Jon Winson Atanasoff (John Vincent Atanasoff) we Klifford Berri (Clifford Berry): Ilkinji elektron sanly kompýuter hasaplanýan Atanasoff-Berri Kompýuterini (ABC) döretdiler (1942).
Jon Mokli (John Mauchly) we J. Presper Ekert (J. Presper Eckert): Ilkinji köp maksatly elektron kompýuter bolan ENIAC-y döretdiler (1945-1946).Kompýuter ideýasynyň kämilleşmegi we ilkinji işjeň enjamlaryň döredilmegi üçin birnäçe alym we inžener jogapkärdir:
1. Alan Týuring (Alan Turing)
Häzirki zaman kompýuter biliminiň (Computer Science) nazary esasyny goýujy hasaplanýar. Ol 1936-njy ýylda programmalary ýerine ýetirip biljek nazary maşyn bolan “Týuring Maşynynyň” (Turing Machine) konsepsiýasyny hödürledi. II Jahan Urşy döwründe nemes şifrlerini çözmek üçin ulanylan “Colossus” atly ilkinji elektron programmalanýan enjamlaryň döredilmegine uly goşant goşdy.
2. Jon Wonsen Atanasoff we Klifford Berri (John Vincent Atanasoff & Clifford Berry)
1937–1942-nji ýyllar aralygynda ilkinji elektron sanly kompýuteri (Atanasoff-Berry Computer – ABC) döretdiler. Bu enjam diňe bir maksat üçin (çyzykly deňlemeler ulgamyny çözmek üçin) niýetlenendigine garamazdan, häzirki kompýuterler üçin möhüm bolan birnäçe esasy ýörelgäni, şol sanda ikilik sistemany (binary system) we elektron lampalary (vacuum tubes) ulandy.
3. Jon Mokli we J. Presper Ekert (John Mauchly & J. Presper Eckert)
1945-nji ýylda dünýäniň ilkinji köp maksatly elektron sanly kompýuterini (ENIAC – Electronic Numerical Integrator and Computer) döretdiler. ENIAC gaty uly we çylşyrymly bolup, bir uly otagy eýeleýärdi, emma ol çalt hasaplamalary amala aşyryp bilýärdi.
4. Jon fon Neýman (John von Neumann)
Kompýuteriň binýadyny kesgitlän alym. Ol programmalary we maglumatlary bir ýerde (ýatda) saklaýan arhitekturany (Von Neumann Architecture) hödürledi. Bu ýörelge häzirki zaman kompýuterleriniň hemmesiniň diýen ýaly esasynda durýar.
Şeýlelikde, Çarlz Bebbij kompýuter ideýasyny, Alan Týuring nazaryýetini, Atanasoff/Berri ilkinji elektron görnüşini, Mokli/Ekert ilkinji köp maksatly elektron görnüşini, we Jon fon Neýman bolsa häzirki kompýuterleriň işleýiş gurluşyny (arhitekturasyny) kesgitlediler.
Agamyradowa Ogulgözel
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 109-njy toparynyň talyby
