RU
Türkmenistanda hem nanotehnologiýa ylmy-tehniki ösüşiň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir.Aşgabatdaky Oguz Han adyndaky Inžener-tehnologiýalar uniwersitetinde we Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkezinde nanotehnologiýa boýunça hünärmenler taýýarlanýar we barlaglar geçirilýär.Ýerli çig mallardan (meselem, metan we nebit koksy) uglerod nanotubajyklaryny almak, täze optoelektron enjamlary we ýarymgeçiriji materiallary döretmek boýunça işler alnyp barylýar.
Nanotehnologiýa XXI asyryň tehnologiýasy hasaplanýar, sebäbi ol ylmyň we önümçiligiň köp ugurlaryny düýpgöter üýtgetmäge ukyplydyr.Nanotehnologiýa atomlaryň, molekulalaryň we molekulýar üsti döremeleriň ölçeglerine deň bolan nanometr (metriň milliarddan bir bölegi, ýagny 10^{-9} metr) masştabynda maddalary, enjamlary we ulgamlary döretmek we ulanmak bilen meşgullanýan ylym we tehnologiýa ugrudyr.Bu tehnologiýanyň esasy aýratynlygy, maddanyň gurluşyny iň kiçi derejede – atom we molekulýar derejede – doly gözegçilikde saklamaga we üýtgetmäge mümkinçilik bermegidir. Şeýlelikde, nanotehnologiýa bilen adaty materiallardan düýpgöter tapawutlanýan täze häsiýetlere eýe bolan maddalary (nanomateriallary) we enjamlary döredip bolýar.Nano-ölçeg: Nanotehnologiýa esasan 1-den 100 nanometre çenli aralykda bolan bölejikler we gurluşlar bilen işleýär. Bu ölçegde maddalaryň fiziki, himiki we biologiki häsiýetleri (meselem, reňki, berkligi, elektrik geçirijiligi) ululygyna baglylykda üýtgeýär.
Nanotehnologiýanyň iň möhüm ýörelgesi maddalar bilen däl-de, olaryň iň kiçi gurluş bölekleri, ýagny atomlar we molekulalar bilen iş salyşýanlygydyr. Alymlar bu iň kiçi bölejikleri zerur ýerine goýmak arkaly täze materiallary ýa-da enjamlary guraýarlar.Nanotehnologiýanyň netijesinde döredilýän materiallardyr. Olara mysal edip uglerod nanotubajyklary (adam saçyndan 100 müň esse inçe, ýöne örän berk) we fullerenler (uglerod atomlaryndan ybarat şar şekilli molekulalar) görkezmek bolar.
Nanotehnologiýanyň Esasy Ugurlary
Nanotehnologiýa üç sany esasy ugur boýunça ösýär:
Elektron shemalar we enjamlar: Atom ýa-da molekula ululygyndaky has kiçi we has kuwwatly elektron shemalary we çipleri ýasamak.
Nanomehanizmler we nanorobotlar: Şeýle ölçegdäki mehanizmleri we maşynlary (nanorobotlar) taýýarlamak. Geljekde bular lukmançylykda ýa-da önümçilikde ulanylyp bilner.
Molekulýar Düzmek: Atomlardan we molekulalardan islendik predmetleri, özbaşdak hereket edýän we köpelýän ulgamlary düzmek boýunça işleri alyp barmak.
Akmyradowa Ogulşirin
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 109-njy toparynyň talyby
