RU
Türkmen topragy gadymy galalar we taryhy ýadygärlikler bilen örän baýdyr. Şol gymmatlyklaryň biri-de, özüniň pajygaly taryhy bilen tapawutlanýan Parzdepe galasydyr (käbir çeşmelerde Paryz gala diýlip hem agzalýar). Bu gala Türkmenistanyň geçmişiniň möhüm bir döwrüni — XIII asyrda Merkezi Aziýa agyr zarba uran weýrançylygy başdan geçiren gadymy galalaryň hataryna degişlidir.
Galanyň adynyň gelip çykyşy taryhy-lingwistiki taýdan uly ähmiýete eýedir. “Parzdepe” adynyň düzümindäki “Parz” (Paryz) sözüniň arap-pars dillerindäki “Firuz” (Pöwrize, gök reňk) ýa-da “Pi:ru:z” (ýeňmek, ýeňen) sözleri bilen baglanyşykly bolmagy mümkin. Eger “ýeňen” manysy kabul edilse, bu ýerde taryhy bir söweşiň bolup, ýeňiş gazanylan ýer bolmagy ähtimal.Parzdepe galasynyň haçan we kim tarapyndan gurlandygy barada giňişleýin maglumatlar çäkli bolsa-da, onuň sebitiň gadymy oturymly ýerleriniň biri bolandygy we taryhda belli bir orun eýeländigi bellidir. Türkmenistanyň beýleki taryhy ýadygärlikleri, mysal üçin, Ahal welaýatyndaky Abiwerd, Şährihaýbar ýaly gadymy şäherler bilen bir hatarda, Parzdepe hem arheologik barlaglar üçin möhüm desga hasaplanýar.
Parzdepe galasynyň taryhyndaky iň esasy hem-de pajygaly pursat XIII asyra degişlidir. Bu döwürde Mongollaryň Merkezi Aziýa çozuşlary sebitiň siwilizasiýasyna uly zyýan ýetirýär, ençeme gülläp ösen şäherler we galalar ýer bilen ýegsan edilýär. Taryhy çeşmeler Parzdepe (Paryz) galasynyň hem hut XIII asyrda, mongol basybalyşlarynyň netijesinde weýran bolandygyny we netijede “ýitip gidendigini” tassyklaýar. Bu weýrançylykdan soň gala taşlanyp, onda durmuş togtapdyr.Wagtyň geçmegi bilen, adamlaryň taşlan gadymy galasy tebigy täsirleriň we ýagynlaryň netijesinde ýaşaýyş nokady bolmagyny bes edip, uly bir baýyrlyga (depe) öwrülipdir. Häzirki “Parzdepe” ady hem onuň uly depe görnüşinde galandygyny görkezýär.
Häzirki Ýagdaýy
Şu günki günde Parzdepe galasynyň galyndylary türkmen topragynyň baý taryhy we medeni mirasynyň ebedi nusgasy bolup durýar. Gadymy gahrymançylygyň we pajygaly weýrançylygyň sessiz şaýady bolan bu ýadygärlikde ylmy-barlag işleri yzygiderli geçirilýär. Arheologlaryň tagallalary netijesinde, bu gadymy galanyň taryhy gatlaklary we sirlerini açmak ugrunda işler dowam edýär.
Parzdepe galasy ýaly desgalar türkmen halkynyň taryhy kökleriniň näderejede çuňdugyna we asyrlaryň dowamynda başdan geçiren wakalarynyň möhümdigine şaýatlyk edýär. Ol halkymyzyň geçmişdäki güýç-kuwwatynyň we maddy medeniýetiniň ýaňlanmasydyr.Parzdepe galasy – XIII asyrda weýran bolan gadymy gala.
Mämmedowa Akpamyk
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 110-njy toparynyň talyby
