Ruh Orhideýasy

​Ruh Orhideýasy, ylmy ady bilen Dendrophylax lindenii, botanika dünýäsindäki iň gizlin we iň kyn ýetişdirilýän orhideýalaryň biri hasaplanýar. Ol özüniň üýtgeşik gurluşy we tozanlandyryjy mör-möjegi bilen baglylykda köp ylmy we meşhur gyzyklanmany döretdi.Epifit (agajyň üstünde ösýän, emma parazit däl) orhideýa. Bu orhideýanyň beýleki ösümliklerden iň esasy tapawudy onuň dolulygyna ýapraksyz bolmagydyr.Fotosintez (ýagtylyk arkaly iýmit öndürme) funksiýasyny adaty ýapraklaryň deregine, agajyň sütünine ýapyşyp duran ýaşyl-çal reňkli ýalpak kökleri ýerine ýetirýär. Gülleýän döwründe, onuň ak, inçejik sütünjiklerden asylyp duran gülleri kökleriniň arasynda ýa-da agajyň sütüninde, goýy reňkli yzky fonyň (fon) öňünde howada süzülip ýören ýaly täsir galdyrýar. Ak, arassa we ýalpyldawuk.Gül ýörite, uzyn, iki sany guýruga meňzeş bölegi bolan labelluma (aşaky gül ýapragy) eýedir. Bu görnüş käwagt ak gurbaga orhideýasy (white frog orchid) diýlip hem atlandyrylýar.Gülleriň gijelerine ýakymly, süýji ysy bardyr. Bu ys tozanlandyryjylary özüne çekmek üçin niýetlenendir.Adatça Iýun-Oktýabr aralygynda ýa-da tomus aýlarynda, iň uly yssy we çyglylyk döwründe gülleýär. Ýöne, her ýyl ösümlikleriň diňe kiçijik bir bölegi gülleýär.

​ ABŞ-nyň Günorta Florida ştatyndaky (esasanam Big Cypress National Preserve ýaly batgalyk ýerler) we Kuba döwletindäki çygly, kölegesiz tokaýlarda duş gelýär. Ol köplenç Pop kül (Pop Ash) we ýabany alma (Pond Apple) ýaly agaçlaryň sütünlerine ýapyşyp ösýär. Dünýä derejesinde Ýaralanýan/Gowşak (Vulnerable) hasaplansa-da, Florida ştatynda Howp astyndaky (Endangered) görnüş hökmünde gorag astyndadyr.Onuň seýrek we gizlin tebigaty sebäpli bikanun ýygnalmagy.Batgalyk ýerleriň guradylmagy we tebigy suw rejiminiň bozulmagy.

​ Uzyn, inçe gül bölegi (nektaryň ýerleşýän ýeri) sebäpli, onuň köp wagtlap diňe Ägirt uly Sfinga Güjesi (Giant Sphinx Moth / Cocytius antaeus) tarapyndan tozanlandyrylýandygy çaklanyldy. Ýöne, soňky barlaglar Fig Sfinga Güjesiniň (Fig Sphinx Moth / Pachylia ficus) hem bu orhideýany tozanlandyrýandygyny görkezdi.Ruh Orhideýasy adaty şertlerde ösdürilmegi iň kyn orhideýalaryň biridir. Ol tebigy ýaşaýyş ýerindäki ýokary çyglylygy, yssyny we ýagtylygy talap edýär.Ol ýaşamagy üçin ýörite mikoriza (mycorrhizal) kömelekleri bilen simbiotik gatnaşyklara mätäçdir, bu bolsa ideg şertlerinde üpjün edilmegi gaty kyn. Şonuň üçin köplenç “idegde ölýär” diýen abraýa eýedir.

​Ruh Orhideýasy, geň gurluşy we gizlin häsiýeti bilen Amerikanyň ýabany tebigatynyň iň täsirli we goralmaga mätäç gymmatlyklarynyň biridir.

Atamyradowa Şeker
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 111-nji toparynyň talyby