RU
Täze doglan çagalaryň köpüsiniň, hatda soňra goňur ýa-da ýaşyl gözli boljaklaryň hem, ilki başda gök gözli bolup dogulmagy, ynsan biologiýasynyň iň täsin hadysalarynyň biridir. Bu, esasan, gözüň reňkine jogap berýän esasy maddanyň – Melaniniň öndürilişi bilen baglanyşyklydyr.
1. Näme üçin Täze Doglan Çagalar Gök Gözli bolýar?
Gözüň reňki esasan gözüň reňkli bölegi bolan gözüň yrysarynda (irisde) ýerleşýän melanin pigmentiniň mukdary we görnüşi bilen kesgitlenýär.Täze doglan çaganyň yrysarynda melanin heniz ýeterlik mukdarda öndürilmeýär we ýygnanmaýar. Pigmentleri öndürýän öýjükler (melanositler) täze işe başlaýar we olaryň işi heniz gowşamandyr. Melanin az bolanda, yrysara düşýän yşyk gaýtarylyp, onuň yz tarapyndan (yrysaryň arkasyndaky gara gatlakdan) yşyk yzyna serpikýär. Bu yşyk Serpikmesi hadysasy (Rayleigh Scattering) howanyň näme üçin gök görünýänligi bilen meňzeş ýagdaýda, gözüň gök görünmegine sebäp bolýar. Diýmek, gök reňk hakyky pigment däl-de, eýsem yşygyň ýansyma (serpikme) effektidir.
2. Gözüň Reňkiniň Üýtgemegi: Melanin Ýygnanmasy
Çaga dünýä inenden soň, onuň gözi yşyga has köp sezewar bolup başlaýar. Bu ýagdaý melanositleri işjeňleşdirýär, we olar melanin pigmentini öndürip, yrysarda ýygnap başlaýarlar.Gözüň Reňkiniň Durnukly Bolýan Wagty-Gözüň reňki köplenç çaganyň 6 aýdan 1 ýaşa çenli aralygynda üýtgeýär. Käbir ýagdaýlarda (has köp melanin ýygnanmaly bolan ýagdaýynda) bu üýtgeşme 3 ýaşa çenli hem dowam edip biler. Gözüň reňki adamyň soňky, durnukly reňkine şol döwürde ýetýär.
3. Genetiki Faktoryň Orny
Çaganyň gözüniň soňky reňki esasan genetika arkaly, ýagny ene-atadan miras galan genler bilen kesgitlenýär. Gözüň reňkini kesgitleýän esasy genler bar. Olaryň arasynda iň möhümi OCA2 we HERC2 genleridir. Bu genler melanositleriň melanin öndürmek ukybyna täsir edýärler.Köplenç, goňur reňk genleri beýleki reňk genlerine garanynda agdyklyk edýär (dominant). Şol sebäpli, goňur gözli ene-atanyň çagalarynyň hem goňur gözli bolmagy ähtimaly has ýokarydyr.Gözüň reňki ýöne bir gen däl-de, eýsem köp sanly genleriň utgaşmasy arkaly kesgitlenýär. Şonuň üçin gök gözli ene-atadan goňur gözli çaga ýa-da tersine dogulmagy hem mümkin.
Täze doglan çagalaryň köpüsiniň gök gözli bolmagy diňe wagtlaýynça bolýan biologik ýagdaýdyr. Bu, olaryň yrysarynda melaniniň heniz doly öndürilmändigi bilen baglydyr. Ýygnanan melanin artdygyça, gözüň hakyky genetiki reňki ýüze çykýar, we çaganyň gözi tebigy reňkini alýar. Bu, çaganyň ösüşiniň we daşky gurşawa uýgunlaşmagynyň adaty bölegidir.
Saparow Sapar
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 111-nji toparynyň talyby
