RU
Çal totuguş (African Grey Parrot / Psittacus erithacus), köplenç Kongo çal totuguşy ady bilen hem tanalýar. Ol diňe bir sesleri gaýtalamak ukyby bilen däl, eýsem, ägirt uly akyly bilen hem meşhurdyr.
Ine, bu guş barada giňişleýin maglumat
Ölçegi orta we uly aralykda. Uzynlygy takmynan 33 santimetr, ganatynyň ýazgysy 46–52 santimetr aralygynda.
Agramy: Adatça 400 gram töweregi (418–526 gram aralygynda bolup bilýär).
Ömrüniň dowamlylygy: Tebigatda ortaça 23 ýyl ýaşasa-da, öýde saklananda 40–60 ýyl aralygynda ýaşap bilýär.
Jynslar: Erkek we urkaçy guşlar daşky görnüşi boýunça bir-birine örän meňzeş.
Daşky görnüşi:
Reňki: Esasan çal reňkli bolup, ganatlary we kellesi has gara, beden ýelekleriniň gyralary akja bolup, olara ýaka ýaly görünş berýär.
Guýrugy: Iň tapawutly aýratynlygy, açyk we ýalpyldawuk gyrmyzy (gyzyl) reňkli guýrugynyň bolmagydyr.
Çüňki we Gözleri: Uly, gara çüňki we uly guşlaryň gözleriniň tegelelenmesi (iris) sary, ýaşlaryňky bolsa gara bolýar.
Akyly we Öýkünmek ukyby:
Iň akylly guş: Çal totuguşlar tebigatdaky iň akylly jandarlaryň biri hasaplanýar. Olaryň akyly käbir maýmynlaryňka meňzedilýär. Olar diňe bir sesleri gaýtalamak däl, eýsem, kompleks meseleleri çözmäge, konteksti düşündirmäge we hatda saz teoriýasyna-da bir derejede düşünmäge ukyplydyrlar.
Söz ukyby: Iňlis dilinde gürleýän Çal totuguşlaryň 1000-e golaý sözleri öwrenip, olary dogry kontekstde ulanyp bilýänleri bellidir.
Öýkünmek: Olar adamyň sözlerine we seslerine iň gowy öýkünýän guşlardyr. Şeýle-de, daş-töwerekdäki başga sesleri (gapynyň jaňy, telefonyň sesi, suwyň dammasy we ş.m.) aňsatlyk bilen gaýtalap bilýärler.
Sanlar we hasaplama: Olaryň käbirine san sanamagy öwredip bolýar.
Tebigy ýaşaýyşy we Iýmiti:
Ýaýrawy: Ekwatorial Afrikanyň tokaý guşagynda, Angoladan, Kamerundan, Kongo, Ganadan we Uganda çenli uly sebitde ýaşaýar.
Ýaşaýşy: Esasan çygly peslik tokaýlaryny halaýar, emma tokaýlaryň gyralarynda, baglarda we ekin meýdanlarynyň golaýynda hem duş gelýär.
Iýmiti: Esasan miweler, tohumlar we hozlar bilen iýmitlenýän ösümlik iýiji (herbivore) jandardyr. Ýagly palma miwesini gowy görýärler. Käwagt ownuk mör-möjekleri hem iýýärler.
Sosial häsiýeti: Tebigatda gaty sosial we uly toparlarda (100-den gowrak) ýaşaýarlar we agajyň üstünde bilelikde ýatýarlar.
Gorag ýagdaýy:
Howp astynda: Çal totuguşlar meşhurlygy we aýratyn ukyplary sebäpli, haýwan söwdasynda iň köp tutulýan guşlardyr. Bu bolsa olaryň tebigatdaky sanynyň azalmagyna getirýär.
Häzirki statusy: Ýaşaýyş ýerleriniň ýitmegi we kanuny däl söwda sebäpli halkara derejesinde “Howp astynda” (Endangered) hasaplanýar.
Bellik: Çal totuguşlaryň iki sany esasy görnüşi bar: has uly we açyk çal reňkli Kongo çal totuguşy (Psittacus erithacus) we has kiçi, goňrumtyl çal reňkli Timneh çal totuguşy (Psittacus timneh), ol häzir aýratyn görnüş hökmünde ykrar edilýär. Siziň bellän maglumatyňyz esasan Kongo çal totuguşyna degişlidir.Çal totuguş (Afrika çal totuguşy): Adamyň sesine iň gowy öýkünýän guş hasaplanýar. Ýüzden gowrak sözi ýat tutup, gaýtalap bilýär, san sanamagy öwredip bolýar.
Bozaganowa Aýlar
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 113-nji toparynyň talyby
