RU
Uzyn çypar kolibri (Rufous Hummingbird / Selasphorus rufus), kiçijikligine garamazdan, iň uzyn göçüş edýän guşlaryň biridir.
Uzynlygy: Takmynan 7–9 santimetr (3-3,5 dýuým) aralygynda.
Agramy: Diňe 2–5 gram (ortaça 3–4 gram). Bu, ABŞ-nyň 1 sent teňňesinden azajyk ýa-da takmynan şonça agyrlykda.
Ganatynyň urşy: Bir sekuntda 52–62 gezek ganat urup bilýär.
Türkmençe ady “Uzyn çypar kolibri” (Long Rufous Hummingbird) hökmünde berilse-de, iňlis dilinde has köp “Rufous Hummingbird” ady bilen bellidir.
Haýran galdyryjy göçüşi:
Göçüş aralygy: Ol ölçegine görä dünýäde iň uzyn göçüşleriň birini edýär. Alýaskadan (Amerikanyň demirgazygy) başlap, Meksikanyň iň günorta böleklerine çenli 3200 kilometre (2000 mil) golaý aralygy uçýar.
Göçüş uly tegelek görnüşinde:
Ýaz (Demirgazyga): Gijä galman, esasan Ýuwaş okeanyň kenar ýakasynyň ugry boýunça demirgazyga, iň demirgazykdaky höwürtgeleýän ýerlerine (Britan Kolumbiýasyna we Günorta-gündogar Alýaska) çenli gidýär.
Güýz (Günorta): Iýul aýyndan başlap, esasan Gaýaly daglarynyň (Rocky Mountains) ugrundan aşaklygyna, Meksikadaky gyşlaýan ýerlerine çenli uçýar.Onuň Alýaskada höwürtgeleýänligi (iň demirgazykdaky kolibri görnüşi) we uzak aralyga göçüşi onuň kiçijik göwräsi üçin uly üstünlikdir.
Daşky görnüşi:
Erkek guş (Uly): Arka tarapy we garny ýalpyldawuk açyk mämişi-gyzyl (rufous) reňkde, bokurdagy bolsa ýalpyldawuk, ot ýaly gyzyl-mämişi reňkli (gorget) ýelekler bilen örtülendir.
Urkaçy guşlar / Ýaş guşlar: Ýokarky bölegi ýaşyl, gapdallary gyzyl-goňur reňk bilen ýuwlan, ýaşyl guýrugynda bolsa gyzyl-goňur tegmiller bar. Ol örän häsiýetli we agressiw guşdyr. Özünden iki esse uly guşlara hem, şeýle-de uly mör-möjeklere hüjüm edip, iýmitlenýän ýerini gabanjaňlyk bilen goraýar.Esasy iýmiti gülleriň süýjüligi (nektary) we ýaş çagalar üçin protein üpjün edýän kiçijik mör-möjeklerdir (mörmöjekleri, agalary we sapanaklary).Gijesine energiýany tygşytlamak üçin uýkulalyk (torpor) ýagdaýyna girýär.Onuň ýatkeşligi gowy, şonuň üçin göçüşden soň yzyna dolanyp gelende, hatda öňki ýerinde duran iýmit berijiniň ýerini hem tapyp bilýändigi bellenilipdir.
2018-nji ýylda, esasan-da gyşlaýan döwründe mör-möjeklere garaşly bolandygy sebäpli we däne dökünleriniň täsiri netijesinde mör-möjekleriň azalmagy bilen baglylykda, IUCN Gyzyl Sanawynda “Iň az alada döredýän görnüş” derejesinden “Howp astyna ýakyn” (Near Threatened) derejesine çykaryldy.Uzyn çypar kolibri (Long Rufous Hummingbird): Uzynlygy 8-11 sm bolmagyna garamazdan, göçüş aralygy haýran galdyryjy: Alýaska bilen Meksikanyň aralygynda 3 müň 2 ýüz kilometre çenli uçýar.
Joraýewa Bägül
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 113-nji toparynyň talyby
