RU
Türkmen halkynyň maddy däl medeni mirasynyň iň naýbaşy nusgalarynyň biri bolan keşdeçilik sungaty, dünýä jemgyýetçiliginiň uly ykrarnamasyna eýe boldy. Bu inçe senet, diňe bir milli lybaslarymyzy bezemän, eýsem, türkmen zenanlarynyň çuňňur ruhuny, zehinini we asyrlaryň dowamynda toplan pelsepesini özünde jemleýär.Ene-mamalarymyzyň döreden keşdeleri we nagyşlary, aýal-gyzlaryň haýsy türkmen taýpasyna (Tekke, Ýomut, Salyr, Ärsary, Saryk we ş.m.) degişlidigini görkezýän alamat bolup hyzmat edipdir.Keşde nagyşlarynyň köpüsi, şol sanda tahýalar we köýnek ýakalaryndaky nagyşlar, erbet gözden (jadygöýlikden) goramak maksady bilen salnypdyr. Nagyşlar adamyň bedeniniň aýratyn duýgur ýerlerini ýapmaga niýetlenipdir.
Ene-mamalarymyz keşde çekmek işine uly zähmet siňdirip, ony “iňňe bilen guýy gazmak” ýaly çylşyrymly we ýüwrük iş hasaplapdyrlar. Şonuň üçin hem türkmen keşdeçilik sungaty zenanlarymyzyň buýsanjy we abraýy hasaplanýar.
Türkmen keşdeçilik sungaty hakykatdanam ene-mamalarymyzdan miras galan mukaddes gymmatlygyň iň esasy bölekleriniň biridir. Bu sungat diňe bir senet däl, eýsem, asyrlaryň dowamynda aýal-gyzlaryň ruhuny, arzuwlaryny we yşançlaryny özünde jemlän çeper döredijilikdir.Keşdede ulanylýan nagyşlar türkmen tebigatyny we durmuşyny beýan edýär. Mysal üçin, awçylyk hünäri bilen baglylykda dörän “okgözi”, “peýkam”, “sapança” ýaly nagyşlar hem bar. Her bir sebitiň we taýpanyň özboluşly nagyşlary bolup, olar keşde çekýän adamyň territorial aýratynlygyny hem görkezip bilýär.Türkmen keşdeçilik sungaty milli buýsanç bolup, ol zenanlaryň zähmetiniň, yhlasynyň we zehininiň ajaýyp netijesidir. Ol gadymy däpleri häzirki zaman bilen baglanyşdyrýan jadyly köpri bolup durýar.
Türkmen keşdeçilik sungatynyň haýsy nagyşlary ýa-da haýsy görnüşi (mysal üçin, kürte ýa-da tahýa keşdesi) bilen has gyzyklanýandygyňyzy aýdaýsaňyz, ol barada has giňişleýin maglumat berip bilerin!Keşdeçilik senedi elmydama maşgala içinden geçirilipdir. Kiçijik gyzjagazlar bu senedi ejelerinden, enelerinden, uly daýzalaryndan synlap, “gözüniň görenini, ýüreginiň syntgylan” keşbini döretmegi öwrenipdirler.Keşde çekmek gyzlar üçin hökmany hünär hasaplanypdyr. Olar gyzlyk döwründe öz sepi (ýagny, toýa taýýarlan el işleri) üçin keşdelenen köýnekleri, tahýalary, ýaglyklary we başga-da köp zatlary taýýarlapdyrlar.
Keşde çekmek wagt hasynda olar gülşüp, degişip, hatda öz arzuw-hyýallaryny we ýürek syrlaryny-da paýlaşyp, bir-birleri bilen ussatlykda bäsleşipdirler. Bu, keşdeçilik işiniň diňe zähmet däl-de, eýsem, jemgyýetçilik we terbiýeçilik ähmiýeti bolandygyny görkezýär.Türkmen keşdeçilik sungaty, türkmen halkynyň milli mirasynyň we aýratyn hem gelin-gyzlaryň çeper elleriniň iň gymmatly we gözellikleri özünde jemleýän görnüşleriniň biridir. Bu sungat asyrlardan-asyrlara, nesillerden-nesillere geçip, kämilleşip we saklanyp galypdyr.Türkmen keşdeçilik sungaty 2022-nji ýylyň dekabr aýynda ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň wekilçilikli sanawyna girizildi. Bu, onuň dünýä medeniýeti üçin uly ähmiýetini tassyklaýar.Keşdedäki nagyşlar diňe bir bezeg däl, eýsem, simwollar we pelsepewi manylar bilen doludyr. Olar tebigatyň gözelliklerini (gül-ýaprak, haýwanlaryň şekilleri), durmuşy, ýaşaýşy, söýgini, dostlugy we güýji aňladýarlar.
Keşde esasan milli egin-eşiklerde (köýnekleriň ýakalary, ýeňleri, etekleri, tahýalar, kürte, çyrpy, çapanlar we ş.m.) ulanylýar. Şeýle-de, dürli öý hojalyk harytlaryny we bezeg zatlaryny (meselem, düşek daşlary) bezemek üçin hem peýdalanylýar.Keşde çekmekde esasan ýüpek ýa-da pagta ýüplükler ulanylýar. Türkmen zenanlarynyň iň ýörgünli usullarynyň arasynda keşde (gara keşde), gaýma, kojume, lime, çigme, basma, depjeme we pugtama ýaly görnüşler bar. Adatça, bu senedi gyzlar ejelerinden we enelerinden kiçilikden öwrenýärler.
Şyhmyradowa Şirin
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 105-nji toparynyň talyby
