RU
Türkmenleriň begres dony milli geýimleriniň iň gadymy, nusgawy we ähmiýetli görnüşleriniň biridir. Ol diňe bir geýim bolman, eýsem, türkmen halkynyň taryhyny, zähmetini we maddy medeniýetini özünde jemleýän simwoldyr.Begres dony – bu türkmenleriň ir zamanlardan bäri ulanyp gelen, esasan erkekler üçin niýetlenen, uzyn, gyşlyk ýa-da baýramçylyk donydyr.
Ol esasan ýüpek (galyň zolakly ýüpek mata) ýa-da ýyly matalardan tikilip, astary galyň we ýyly edilýär. Gyşyna sowukdan goraýan esasy geýimleriň biri bolupdyr.
Reňkleri: Adatça, gara, goňur, gyzyl-goňur ýaly garaňky reňkler ulanylypdyr.Begres dony, türkmenleriň göçme we oturymly durmuşynda esasy orun eýeläpdir: Türkmen topragynyň gyşyndaky sowukdan, we howanyň üýtgemelerinden goraýan esasy geýim bolupdyr.Begres dony adamyň ýagdaýyny, maddy mümkinçiligini we sosial statusyny görkezýän geýim bolup hyzmat edipdir. Ýyly we gowy matadan tikilen begresler garypçylykda ýaşan adamlara kyn düşüpdir. Begres, çopanlaryň ýa-da ýaşulularyň geýiminiň aýrylmaz bölegi bolup, olara uly hormat goýulýanlygy bilen baglanyşyklydyr.Begres donynyň hili we görnüşi üçin ulanylýan matalar we tikinçilik usullary aýratyn ähmiýete eýedir.
Köplenç gyzyl-goňur ýa-da gara reňkli ýüpek ýa-da ýarym ýüpek matalar, käwagt bolsa inçe zolakly matalar (Keteni ýa-da başga galyň ýüpek görnüşleri) ulanylypdyr.Iň esasy aýratynlygy onuň astarydyr. Degresler ýyly we galyň bolmagy üçin, köplenç goýun derisinden, ýa-da inçe ýüň matalardan astarlanypdyr.Begres dony uzyn, dyzyň aşagyna ýetýän, ýeňleri uzyn we giň, açyk ýakaly (esasan-da gyňajly ýa-da ikinji ýakaly) bolup, adaty donlaryň biçiminden tapawutlanmandyr, emma galyňlygy we ýylylygy bilen tapawutlanypdyr.Begres dony türkmen halkynyň nakyllarynda we atalar sözlerinde hem öz ornuny tapypdyr. Meselem, asylly, sabyrly, ýa-da mylaýym häsiýetli adamlar barada aýdylanda, bu geýimiň ýylylygy we oňatlygy bilen deňeşdirilipdir.Begres” ady bilen meşhur bolan nusgawy don – erkek geýimidir.
Aýallar hem sowukdan goranmak üçin galyň we uzyn donlary geýipdirler, emma olara adatça başgaça at berilýär.Aýal donlarynyň iň ýyly we galyň görnüşleri hem bolupdyr, olar erkegiň begresine meňzeşlikde sowukdan goraýjylyk funksiýasyny ýerine ýetiripdir. Häzirki etnografik çeşmelerde, aýallaryň ýyly donlaryna umumylykda “gyzyl don” ýa-da diňe “don” diýlip at berilýär, ýöne “begres” ady esasan erkek lybaslary bilen baglanyşyklydyr.Aýal Donlaryndaky “Begres” Aýratynlygy: Türkmen aýal-gyzlary hem elbetde don geýipdirler. Ýöne aýal donlaryna, esasan, şeýle atlar berlipdir:
”Gyrmyzy don” (gyrmyzy reňkli, toý-baýram lybaslary).
”Keteni don” (Keteni matasyndan tikilen).
”Çabyt” (käwagt uzyn we ýyly geýimleriň bir görnüşi).
Netije: Begres dony, Türkmen milli geýimleriniň iň baý we taryhy taýdan çuň köklerini görkezýän bölegi bolup, ol zähmetiň, sowukdan goragyň we sosial ýagdaýyň esasy simwollarynyň biri bolup galýar.
Aganiýazowa Maral
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 107-nji toparynyň talyby
