RU
Balkan welaýaty, esasan-da, bu ýerde ýaşaýan Ýomut türkmenleriniň däp-dessurlary we ýaşaýyş durmuşy bilen tapawutlanýar. Hazar deňziniň kenarynda we daglyk ýerlerde ýerleşmegi bu sebitiň däplerine we yrymlaryna özboluşly täsirini ýetiripdir.Balkan (Ýomut) däp-dessurlary, tutuş türkmen halkynyň umumy milli ýörelgeleri bilen birleşse-de, özüniň belli bir aýratynlyklary bilen ünsi çekýär.
1. Toý Däpleri: Atgulak we Kaşaňlyk
Balkan toýlary, tutuş Türkmenistandaky ýaly, agzybirligiň we şatlygyň dabarasydyr, ýöne käbir dessurlar Ýomutlara has mahsusdyr.
”Atgulak” Adaty: Bu, toýuň öň ýanynda ýerine ýetirilýän gadymy däp bolup, gelniň ejesi oglan tarapyň ýakyn garyndaşlaryna sowgatlar (matalar, şaý-sepler, süýjülikler) gowşurýar. Bu dessur, iki maşgalanyň garyndaşlyk gatnaşyklaryny berkitmek üçin möhüm ähmiýete eýedir.
Gelniň Lybasy we Şaý-sepleri: Balkan gelinleriniň toý lybaslary örän kaşaň we saldamly kümüş şaý-sepler (tomarçakly gülýaka, bukaw we ş.m.) bilen tapawutlanýar. Bu agyr we owazly şaý-sepler, gelniň her bir hereketiniň asylly we sypaýy bolmagyny talap edipdir.
Kejebe we Atyň Bezegi: Öňler gelni getirýän kejebeli düýe ýa-da bezegli at toýuň esasy bölekleriniň biri bolupdyr. Bu ýerde türkmen bedewlerine aýratyn sarpa goýulýandygyny görkezýän bezegler (maňlaýlyk, göwüs bent) ulanylypdyr.
2. Yrymlar we Ynançlar: Deňiz we Tumar
Hazar deňzine ýakynlygy sebäpli, Balkan ilatynyň käbir yrymlary we ynançlary suw we deňiz bilen baglanyşykly bolup biler, şeýle-de, köne türkmen ynançlarynyň ählisi giňden ýaýrandyr. Şaý-sepleriň esasy manylaryndan biri diňe bir bezeg däl, eýsem, bela-beterden, erbet gözlerden we kesellerden goraýan tumar bolup hyzmat edýändigine berk ynanylypdyr. Agyr we kaşaň şaý-sepler bu gorag güýjüniň nyşany hasaplanypdyr.Kümüşiň arassalygy we gorag aýratynlyklary baradaky ynanç Ýomut zergärçiliginde esasy orny eýeleýär. Kümüş, altyndan has amatly bolmagyndan başga-da, Aýyň bölejigi hasaplanyp, oňa mistiki ähmiýet berlipdir.
3. Sungat Däpleri: Tirme Aýtmak
Balkan welaýatynyň bagşyçylyk we saz sungatynyň özboluşly bir däbi bardyr.Türkmen bagşyçylyk sungatynda biri-birinden tapawutlanýan ugurlar bar. Balkan, Ahal we Mary sebitleriniň bagşylaryna bolsa, aýratyn-da tirme aýtmak däbi mahsusdyr. Tirme – bu aýdym-saz döredijiliginiň aýratyn bir stili bolup, sebitiň çeperçilik aýratynlyklaryny özünde jemleýär.Balkan welaýatynyň däp-dessurlary, türkmen halkynyň baý medeniýetiniň aýrylmaz bölegidir. Ýomut türkmenleriniň nesilden-nesle geçip gelýän bu däpleri, olaryň durmuş, zergärçilik, el işleri we sungat ýörelgeleri bilen berk baglanyşykly bolup, sebitiň özboluşly milli keşbini döredýär.
Rozykulyýew Bahram
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 110-njy toparynyň talyby
