RU
Balkan daglary, Günbatar Türkmenistanyň tebigy we taryhy galkany hökmünde, uç-gyraksyz çölleriň we düzlükleriň arasynda ýerleşýän, özboluşly ekosistemaly “dag adasydyr”. Bu dag gerişleri gadymy döwürlerden bäri adamzat üçin gaçybatalga we ýaşaýyş mekany bolup hyzmat edipdir.
1. Paleolit we Mezolit Döwürleriniň Yzlary
Balkan daglarynyň taryhy ähmiýeti, ilkinji nobatda, adamzadyň irki ýaşaýşy bilen baglanyşyklydyr.
Dam-Dam Çeşme Gowaklary.
Mezolit (orta daş asyry) we Neolit (täze daş asyry), takmynan b.e.öň } 8-10 müň ýyllyk. Uly Balkan dagynyň günorta eňňidinde. Bular Türkmenistanyň iň gadymy arheologik ýadygärlikleriniň hataryna girýär. Gowaklarda geçirilen gazuw-agtaryş işlerinde,daş gurallar, pyçaklar, ok uclary we başga-da gaýa gurallary.Gadymy adamlaryň ýabany däneli ösümlikleri ýygnap, olary iýmit taýýarlamak üçin ulanandyklaryna şaýatlyk edýär. Köp sanly haýwanlaryň we balyklaryň (bekre, çoka, zagara) süňkleri tapyldy, bu bolsa bu ýerde ýaşan adamlaryň awçylyk we balykçylyk bilen meşgullanandygyny görkezýär. Dam-Dam Çeşme gowaklary bu sebitde ýaşan ilkinji adamlaryň ýaşaýyş medeniýetini öwrenmekde aýratyn uly ähmiýete eýedir.
2. Gadymy Kerwen Ýollarynyň we Galalaryň Galyndylary
Uly Balkan dagy, Beýik Ýüpek Ýolunyň günbatar ugurlarynyň golaýynda ýerleşendigi sebäpli, söwda we harby ähmiýete eýe bolan desgalara baýdyr.
Damdamçeşmedäki Kerwensaraý
Orta asyrlar (anyk döwri takyklanylýar).
Gowaklaryň golaýynda ýerleşen bu kerwensaraý (ýa-da onuň galyndysy) Uly Balkanyň üstünden geçýän ýollarda ýolagçylar we söwdagärler üçin dynç alyş we gorag nokady bolup hyzmat edipdir. Bu desgalar dagyň taryhynda uly ýol hereketiniň bolandygyny görkezýär.Uly Balkanyň kert gaýalarynda we uçut inelgelerinde gadymy galalaryň, berkitmeleriň we serhet galalarynyň galyndylaryna duş gelmek bolýar. Bu galalar sebitiň strategik ýerleşişini we dag geçelgelerini goramak üçin ulanylandygyny görkezýär. Taryhy ýol bolup, ol ilkinji dag öwrenijileriň we ýerli adamlaryň dagyň beýikliklerine çykmak üçin ulanan ýoludyr. Ol dagyň taryhynda ulag gatnawlarynyň nähili amala aşyrylandygyny görkezýär.
3. Kiçi Balkanyň Özboluşlylygy
Kiçi Balkan dagy Uly Balkandan has pes bolup, onuň peýzažy aýratynlyklary bilen tapawutlanýar. Kiçi Balkanyň iň meşhur tebigy ýerleriniň biri bolup, “düýäniň çalyndan alynan suw” diýen many berýär. Bu çeşme suwunyň ýokary hili we tagamlylygy bilen tanalýar we dagyň etegindäki ýaşaýjylar üçin wajyp durmuş çeşmesi bolupdyr.Uly we Kiçi Balkan daglary tebigy gözellik bilen taryhy we medeni mirasy utgaşdyrýan sebitdir. Dam-Dam Çeşme gowaklary sebitiň ynsan siwilizasiýasynyň irki yzlaryny görkezýän iň gymmatly arheologik ýadygärlikdir. Şeýle hem, daglaryň beýikliklerindäki galalar we ýollar Orta Aziýa üçin strategik ähmiýetini saklap gelýär. Bu ýadygärlikler ýurduň taryhyny öwrenmekde we geljekki nesiller üçin gorap saklamakda uly ähmiýete eýedir.
Meredow Agamyrat
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 110-njy toparynyň talyby
