RU
Daşary söwda işlerini ýerine ýetiriljek işleri dogry we wagtynda alyp barmakda daşky söwda dokumentleri taýyn edilişi, geljekde üstünlikli söwdanyň bir basgançagydyr. Telekeçiniň alyp barýan işi şertnamalaryň söwda ýa-da beýleki dokumentleri diýip satyjynyň harydy wagtynda taýyn etmegi, ulag serişdelerini ätiýaçlandyrmak, harydyň ammarda saklanylşyna, gümrük barlaglaryndan geçirilmegine, gözegçilik etmekden ybarat. Daşary söwda resminamalary öz ýerine ýetirijek işlerine görä aşakdaky etaplara, basgançaklara bölmek boyar we resminamalary daşary döwletlere harydy eksporta çykarmak taýyn etmeklik.
Eksporta girýän harydyň ýüklemäge taýynlygy baradaky kagyzlar:
banka töleg operasiýalar:
ätiýaçlandyrmak we ulag resminamalary
gümrükhana resminamalary
Haryt ulag dokumentleri diýip ugradylýan nokatdan ýa-da ýerden ugradylan barmaly ýere çenli doldurylan resminamalara aýdylýar.
Şertnama baglanyşjak bolmagyň esasy bilmeli tarapy :
etaplar boýunça:
a)geljekde alyjy bolmaklyga ymtylýan tarapa teklipnama
göndermeklik;
b) alyjynyň hödürlän teklibini tassyklamak;
ç) alyjynyň tekliplerine jogap bermek we şertnamanyň şertlerini aýry-aýrylykda iki taraplaýyn ylalaşyklar.
Aksioner (paýdar) jemgyýetiň açyk görnüşi ýuridiki hukukly şahsyýetiň birleşip hojalyk işlerini alyp barmaklygyna aýdylýar.
Her aksionerleriň (paýdarlaryñ) borçlary goýan maýa goýumlarynyň möçberine laýyklykda kesgitlenýär. Açyk aksioner (paýdar) jemgyýetiň emlägi açyk görnüşde aksiýalary satmaklyk netijesinde gazanylan girdejiniň kanunlygy esasynda bolup hem-de açyk satmaklyk Turkmenistan döwletiniň kanunlarynda görkezilen esasynda geçirilýär.
Eýeçilik-hususy kärhana hususy hem bolsa adama, öz şahsy hukugyna laýyklykda özüne ýa-da maşgala agzalaryna şertnama degişli bolmadyk, görkezilmedik emlägine aýdylýar.
Hususy eýeçilik – adamyň, maşgalanyň emlägi kanun esasynda gazanylýan girdejiniň çeşmelerinden bolan hususy emläge aýdylýar.
Şahsy kärhana – adam ýa-da maşgala tarapyndan döwlet ýa-da kommunal kärhanany satyn almaklygyň netijesinde hem döredilip bilinýär. Hususy kärhananyň eýesi kärhana degişli bolup durýar we bir eýeçilige jogap berýär.
Doly ýoldaşlyk-bu doly hukukly birnäçe şahsyýetleriň birleşip şertnama esasynda hojalyk işlerini alyp barmaklygyna aýdylýar.
Doly ýoldaşlyk emlägi – her bir agzalaryň goýýan pul serişdelerine baglylykda bolup, kanun esasynda gazanylýan girdejiniň çeşmelerinden bolup durýar we hemmesi belli bir paýyň bölegine degişli bolup durýar.
Çäklendirilen ýoldaşlyk jemgyýeti- bu aksioner jemgyýetiň ýapyk görnüşi ýuridiki hukukly şahsyýetleriň birleşip, hojalyk işlerini alyp barmaklygyna aýdylýar. Ýoldaşlygyň düzgün fondy (gory) goýulan (ustawlaýyn fond) ýoldaşlygy esaslandyryjy adamlaryň (şahsyýetleriň) goýan aksiýalaryna baglylykda düzülýär.
Ýapyk aksioner( paýdar)-jemgyýetiň jemlän hemme agzalary öz goýan aksiýalarynyň möçberine laýyklykda öz borçnamalaryny ýerine ýetirýärler.
Aksioner – bu jemgyýetiň jemlän goýumlaryny, şahsy eýeçilik eýelän adamdan başga bir adama jemgyýetiň düzgünnamasyna laýyklykda
hemme agzalaryň razyçylygynyň esasynda geçip bilýär.
Emlägi her bir agzanyň goýan goýumlaryna laýyklykda, kanun esasynda gazanylan girdejiniň gelmeli çeşmelerinden we hemmesine paý eýeçiligi bölekleýin degişlidir. Teklipnama şu aşakdaky şertde bolýar, ýagny gelip çykyşy, möçberi, hili, bahasy, ýerine ýetirmeli wagty, tölegi we häsiýetnamasy bolýar. Teklipnama 2 hili bolýar:
– hökmany ylalaşdyrjy teklipnama, belli bir alyja harydy hödürlemek, belli böçberde ýerine ýetiriljek wagtyny görkezmek, satyjy bilen arabaglanşyk.Bu teklipnamany alan adam, şol belli bir bazarda ilkinji bolup öz harydyny ýerleşdirip bilýär;
-azat teklipnama-şol bir haryt birnäçe alyjylara höwes edilýän wagty görkezilmeýär.
Türkmenistanda raýatlary telekeçi hökmünde bellige almagyň tertibi barada aýdyp geçeliň.
Bu ýeke-täk Türkmenistanyň raýatlyk döwlet bitewi Kanuny “Telekeçilik işi hakyndaky” Türkmenistanyň Kanuny we Türkmenistanyň Prezidentiniň “Edara görnüşindäki tarapy döretmezden telekeçileriň salgyda çekilişini ýönekeýleş-dirmek baradaky” Karary bilen düzgünleşdirilýär.Bu resmina-malaryň esasynda edara görnüşindäki tarapy döretmezden, hususy telekeçileri döwlet tarapyndan bellige almagyň tertibi hakyndaky Düzgünnama işlenip taýýarlanyldy.
Döwlet tarapyndan bellige almaga haýsy taraplar degişli?
Döwlet tarapyndan bellige alynmaga şahsy taraplar – telekeçilik işi bilen meşgullanmaga isleg bildiren (özbaşdak we birleşigiň düzüminde) raýatlar degişlidir. Bu şahsy taraplara Türkmenistanyň raýatlaryndan başga ýurdumyzyň çäginde teleçilik işini alyp barmagy maksat edinen daşary ýurt raýatlygy bolmadyk taraplar hem girýär.
Hususy telekeçilik bilen meşgullanmak üçin ýaş çäklendirmeler barmy?
Telekeçilik işi bilen işe ukyply 18 ýaşa ýeten ýa-da şol ýaşa ýetmänkä maşgala guran şahsy taraplar meşgullanyp bilerler.
Kanun esasynda bellenilen tertipde iş ukyplygy çäklendirilen raýatlar, şeýle hem 18 ýaşa ýetmedikler telekeçilik işi bilen öz ene-atalarynyň razyçylygynda meşgullanyp bilerler. Sebäbi, özbaşdak telekeçilik işi bilen meşgullanýan raýatlary döwlet tarapyndan bellige almak we olara salgyt salynyp, aýratyn kanunlaşdyrylan soň olar kanun öňündäki hukuklar bilen bir hatarda belli bir jogapkärçiligi hem öz üstüne alýarlar.
Ykdysadyýetiň globallaşýän şertlerinde halkara zähmet bölünişiginde öz mynasyp ornuny tapmak meselesi onuň ösüş ýoluny saýlan türkmen döwleti üçin uly ähmiýete eýedir. Türkmen jemgyýetini döwrebaplaşdyrmak, ykdysady taýdan galkyndyrmak, ykdysadyýeti ösdürmegiň, hojalygy ýöretmegiň dünýäde ykrar edilýän usullardan ugur alýar we bazar ykdysadyýetiniň ýörelgelerini giňden ornaşdyrmak, ony hil taýdan täze derejelere ýetirmek döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugrudyr.
Aşgabat şäherindäki agrosenagat
orta hünär okuw mekdebiniň talyby
Döwletowa Ogulgerek
