Sowatlylygy aýdyňladyjy

Komputerler biziň durmuşymyzy aýdyňlatmakda we dünýäniň çar künji bilen bilelikde işlemekde dünýäniň çar künjüne ýol açýan çyzgydyr we tehnologiýalar zamanynda bu mümkinçilikleriň döredilmesi häzirki zaman adaty ýagdýalaryň birine öwrüldi we her bir ýaşdaky adamyň, şol bir sanda dürli ýurtlarda ýaşaýan ýaş hem-de ýaşy birçene baran adamalryň isledndik derejede komputer ulanyjysyny durmuşyna ornaşdyrmasy, sowatlylygy aýdyňlatmakda edilýän işleriň iň naýbaşylarynyň biridir. Ýurdumyzda her bir adamyň sowatly bolmagy, ýurt, watan bähbitli işlerde döredilýän mümkinçiliklerden peýdalanmasyny saglamagy bolsa bu günki gün ýurdumyzda bilime, sowatlylyga goýulýan belent sarpanyň nyşanydyr. Komputer tehnologiýalarynyň esasy ulanyjylary çatýan we işi ýöredýän ýerleriniň biri hem eneleik platasydyr.Komputerde başga ulanyjylar hem esasy funksiýany ýerine ýetirýär, emma bu has wajybydyr Döwletiň syýasatynda ýurduň durnukly ösüşine, onuň dünýäniň ykdysady gi-ňişligine goşulyşmagyna, bilim ulgamynyň halkara derejä çykarylmagyna, iň esasysy bolsa, mynasyp ýaş nesliň terbiýelenilmegine möhüm üns berilýär esasy merkezleşdirlen nokat bolýar. Şol nokada komputerde enelik plata – ýagny materinskaýa plata- esas diýilmegini aňladýar..Enelik plata bu kompýuterdäki esasy elektron desgadyr. Ol șahsy kompýuteriň ähli elektron böleklerini baglanyșdyryp, șolaryň arasyndaky maglumat çalșygyny üpjün edýär. Kompýuterdäki bar zatlaryň hemmesi enelik plata birikdirilýär. Enelik platany häsiýetlendirýän esasy bölekleriň biri çipset diýlip atlandyrylýan mikroshemadyr. Adatça ulanyjynyň kä bir halatlarda säginme bermegi we gidip duran iş prosesiniň togtamagy enelik plataynyň işlerine zeper ýetirilmeginden görnüși boýunça enelik platanyň nähili enjam bilen ișläp bilýändigini anyklap bolýar. Şeýle mümkinçilikleri sazlamak we oalry öwrenmek wajypdyr. Çünki ulanyjyny hyzmatlar, öý we beýleki ýerler komputerleriň kömegi bilen düýübnden başga bir görnüşli işe geçip gitdi. Kompýuter üçin islendik dilde islendik programma ikilik ulgamynyň basgançaklaryň dabarasyna çykardy. Dogurdan hem wagtyň geçmegi bilen komputerleri goýulýan ýa-da göçme enjam hökmünde otagda, kompaniýalaryň düzüm derejesini ýönetmekde hem komputer ulanyjysynyň wajyplygyny ýüze çykarmak üçin komputeri yzygiderli öwrenmek içki ýadynyň sygymy bilen tapawutlanýarlar. Okuw mekdepleriniň okuw meýilnamalaryny düzmekliginiň ulgamy hem-de okuw meýilnamalaryny düzmekligini kämilleşdirmek mümkinçiligi hem häziki döwürde komputerler arkaly amala aşyrylmagy ösen tehnologiýalar zamanynyň hem sungatdaky orny, hem bilimdäki orny bilen mysallara ýüzlenmäge mümkinçilik bolup durýar.Ýokary okuw mekdepleriniň okuw meýilnamalaryny düzmekliginiň prosessiniň netijeliligini ýokarlandyrmak.Komputer tehnologiýalayndan okatmak, ol ugur boýunça ýörüte häzirki zaman ösen tehnologiýalar zamanasy işlemäge bolan höwes we beýleki geçirijiniň kömegi bilen komputerden emaýil. Poçta arkaly bir sekuntda dünýäniň ol ujuna barmaga mümkinçilik döredip bolýan bolsa, beýleki geçirijeler hem hiç hili ýol sökmezden ýa- da garam bermezden ol ýerden ikinji nokada ykjam hem ygtybarly geçirmäge mümkinçilik döretdi. Olaryň göwrüminiň kiçiligi sebäpli, ulanyşdan aýryldy diýen ýaly. Kompakt diskler köp maglumaty içinde saklap bilýärler we olaryň göwrümi ýagdaýda gözümize zyýan ýetirmezligiň ýollaryny bilmek hem örän möhümdir. Kompýuter monitorynyň ekrana tarap gönükdirilen ýagdaýda ekranyň ýokarky gyrasy görüşiň derejesinde bolmaly noutbukda ýa-da planşetde işlenilende aralyk tirsekden başam barmagyň uzynlygyna deň bolup biler we kompýuter programmalaryny, suratlary we bașga maglumatlary ýazmak üçin ulanyp bolýar. Maglumatyň uly göwrümini saklamaga mümkinçilik ulanmak bilen durmuşyňyzy ýeilleşdirmek, meseleleriň oňyn çözülmegi, häzirki zaman tehnologiýalar zamanynda görülip- eşidilmedik üstünliklere ýetilmegi bolsa, bu günki gün tehnologiýanyň we sanlaşmanyň üstünlikleri bolup biler. Bu işde şahsy kompýuterler üçin niýetlenen ýokary okuw mekdepleriň okuw meýilnamalarynyň sintez ulgamyň kömegi bilen sinteziň saýlanan algoritmi boýunça talaba laýyk okuw meýilnamasyny komputer ulanyjynyň saglygyna hiç hili zyýan bermezden hem- de şol zyýansyzlandyryş çärelerini üstünlikli durmuşa geçirmek üçin komputer ualnyjynyň hem saglygyny saklamaga mümkinçilik berjek çäreleriň esasy özeni suratlandyrmak kompýuteriň ișiniň netijesini tekst, san ýa- da grafiki șekil görnüșinde ulanyja görmeklige mümkinçilik berýär. Suwuk kristally monitor monitorlaryň görnüșleriniň biri bolup, onuň ekranynda, monitorlarda șöhlelenmäniň ýoklugy sebäpli, ol adam saglygyna howpsuz hasaplanylýar. Komputeri ulanmak hem-de soňrasynda onuň öçürilende hem zyýansyzlandyrylmagy elbetde şahsy komputerleriň adam durmuşyndaky işini hem kesgitleýändir. Häzirki wagtda dașyndan birikdirilýän komputeriň maglumatlary gorap saklamakda hem- de şahsyň dürli ulanyjylary öz garamagyna almagynd agoralmagyny gazanmagy bolsa, wajypdyr. Döwrümizde durmuşymyzy komputersiz göz öňüne getirmek mümkin däl, çünki komputerler biziň durmuşymyzyň aýratyn , aýrylmaz bölegine öwrüldi. Komputerleriň üstünlikleriniň amala aşmagy häzirki zaman tehnologiýalar uly toplumyndan göz öňüne tutmak zerurlygy ýüze çykmalydyr. Şeýle hem aýry-aýry pursatlara ünsi çekmek üçin, surat görnen pursatynda eşidiler ýaly, aşa köp ulanylmagynyň, prezentasiýanyň mazmunyna slaýdlaryň geçişi syçanyň ýa-da basyjynyň kömegi yzygider tapawutlandyrmak bilen, olara animasiýa berilýär. Elbetde bu ugur boýunça birleşdiriji ulgamyň üstünlikleri ýeterlik iş ýerlerimizde özümiziň açar sözi bilen açýan,özümiz material bermesek alyp bilmeýän komputerlerimiziň bolmagy häzirki zaman durmuşymyzda wagty hem ykdysady ýagdaýa görä hereket etmek bilen köp zatlaryň üstüni ähli taraplaýyn edilýän işleriň üstünliklerine barmaga çalyşýarys. Şol sebäpli komputer geçirijilieriniň üsti bieln internet we berlenleri saklamak üçin hușunyň möçberi hyzmat edýär. Kompýuterlerde maglumatlar öýjüklerde obýektlere öwüşgün bereniňde berlende, olaryň ses öwüşgünlerini we hereket tizligini sazlap bolýar. Elbetde şahsy komputerleriň bolmagy bilen işleri görkeziji bolsa, işimizi ýola goýmakda ýeňilleşýän görkezijiniň işini kämil tehnologiýalar derejä çykarylmagyna, iň esasysy bolsa, mynasyp ýaş nesliň terbiýelenilmegine möhüm üns berilýär ýokary jaýlaryna giren talyp ýaşlaryň sanly ulgamyň çözgütlerinde tejribe toplamalary gönükdirilendir. Ýurdumyzda sanly olimpiýadalaryň geçirilmegi türkmen ýaşlarynyň dünýä halakara sanly torunda üstünlik gazanmaklary bolsa, bu günki gün ýokary hilli bilim almak ugrunda sanly tehnologiýalaryň goşandyny ýene bir gezek ýatlary bolsa, häzirki döwürde kompýuteriň ișläp durýan tehnologiýalarynyň programma üpjünçiligi kafedrasyna hasaplaýyş torlarynyň programma üpjünçiligi, programma inženerligi, kompýuter ulgamynyň programma üpjünçiligi hünärler degişli bolup durýar,elbetde maglumatyň gerekli baza atylmagy, komputerde howpsyzlygy gazanmak häzirki zaman çemeleşmeleriniň häzirki amallaryň netijeliligini ulanyp, gepleýiş tanamak meselesinde hasaplama tizliginiň artmagyna ulgamlaryny gurmakda, daşary ýurt dillerini interaktiw öwretmek ulgamlarynda ker ýa-da gowy eşitmeýän çagalarda aýdylyşyny düzmekde, gözleg maksatly dürli söz düzümlerin bilim ulgamy üçin sanly tehnologiýasynyň çözgütlerini seljermegiň esasynda işi guramagyň sanly tehnologiýasyny işläp düzmek her bir komputer öwrenijisi komputerlerimiziň bu üstünlikler häzirki zaman tehnologiýalar birligini düzmek bilen bilrikde maglumat tehnologiýalarynyň bilimiň biziň durmuşymyza aýratyn kök salandygyny okuw meýilnamasyna ykdysadyýetiň esaslary, informatika, taslamalaşdyrma, Türkmenistanyň medeni mirasy, umumydünýä medeniýeti, ekologiýa, maglumat-kommunikasiýa, innowasiýa tehnologiýalary, modelleşdirme, grafika boýunça dersler girizildi we sanly mümkinçilikleri bolan bilim ojaklarynda sanly maslahatlaryň, sanly onlaýn konferensiýalaryň geçirilmegi bu günki gün ýaşlaryň buýsanjyny synamak üçin ýokary jaýlaryna giren talyp ýaşlaryň sanly ulgamyň çözgütlerinde tejribe toplamalary bolsa, ýurdumyzda zehinli ýaşlaryň her ýyl täze tapgyrynyň gelýändigini alamatlandyrýar. Bilim bilen ugurdaş edaralaryň mundan beýläk- de ösdürilmegine, çagalaryň irki döwürden beden, paýhas we ruhy- ahlak taýdan sazlaşykly ösdürilmegine gönükdirilendir. Ýurdumyzda sanly olimpiýadalaryň geçirilmegi türkmen ýaşlarynyň dünýä halakara sanly torunda üstünlik gazanmaklary bolsa, bu günki gün ýokary hilli bilim almak ugrunda sanly tehnologiýalaryň goşandyny ýene bir gezek subut edýär. Munuň özi sanly bilimiň biziň durmuşymyza aýratyn kök salandygyny alamatlandyrýar. Üstünliklere beslenen çäreler mugallymlaryň hem- de ene- atalaryň buýsanjyny artdyrýar.Üstünlikler açary bolan tehnologiýalar biziň günümiziň ýokary derejedäki sowatlylygynyň aýdyň subutnamasy hökmünde bize ýolgörkeziji bolup hyzmat edýär. Munuň özi halkara derejesinde geçirilýän ýaryşlardan hem-de tehnologiýalar bilen baglanşykly edilýän işleriň getrýän üstünlikleri bilen gönüden – göni baglanşyklydyr. Şeýle mmükinçilikleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyzyň hem- de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, başlary dik, alyp barýan işleri hemişe rowaçlyklardan – rowaçlyklara beslensin!

Ene MÄMMETÝAZOWA,

Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara Nebit we Gaz uniwersitetiniň mugallymy.