RU
Türkmenistandaky “Gadymy Merw” döwlet taryhy-medeni goraghanasynyň çäginde ýerleşýän Muhammet ibn Zeýdiň aramgähi (ýa-da kümmeti) diňe bir dini-mukaddes desga bolman, eýsem, Seljuklar döwrüniň (XII asyr) binagärlik sungatynyň iň ajaýyp nusgalarynyň biri hasaplanýar. Ol özüniň gurluş aýratynlyklary we daş ýüzündäki ýazgylary bilen dünýäniň arheologlarynyň we syýahatçylarynyň ünsüni özüne çekýär.
Aramgäh gadymy Merwde, esasan-da Gäwürgalanyň golaýynda, Seljuklar döwründe gülläp ösen şäherçäniň çäginde ýerleşýär. Kümmet Halyf Alynyň (r.a.) bäşinji neberesinden bolan Muhammet ibn Zeýdiň guburynyň üstünde bina edilipdir. Bu onuň taryhy we dini ähmiýetini has-da artdyrýar.Aramgähiň gurlan senesi, onuň daşky ýüzündäki bişen kerpiç bilen ýazylan arap ýazgysy arkaly takyk mälim bolýar. Ýazgyda kümmetiň 1112-1113-nji ýyllarda gurlup gutarylandygy görkezilýär. Bu, beýik Soltan Sanjaryň kümmedinden öňki döwürlere degişli bolup, Merwiň Yslam dünýäsiniň möhüm merkezleriniň biri bolan wagtlaryna gabat gelýär.Kümmet käbir çeşmelerde Muhammet Hanapiýanyň kümmeti hökmünde hem agzalýar.
Muhammet ibn Zeýdiň aramgähi Seljuklar döwrüniň Merkezi Aziýadaky binagärlik stiliniň iň gowy saklanan mysallarynyň biridir.Binanyň esasy gurluşy ilki çig kerpiçden kiçiräk mazar görnüşinde bolupdyr. Soňra daşky ýüzi we esasy bölegi ýokary hilli bişen kerpiç bilen örtülip, gümmez oturdylypdyr. Kerpiçi ussatlyk bilen ulanmak Seljuklaryň gurluşyk sungatynyň aýratynlygydyr.Kümmet esasan geometrik we gür ýazgyly (kufi we nesih stili) bezegleri bilen tapawutlanýar. Daşky diwarlary we girelge (peştak) çylşyrymly kerpiç nagyşlary bilen bezelen. Esasan, bişen kerpiçiň ýüzüne ýasalan ýazgylar binanyň umumy keşbini has-da baýlaşdyrýar. Bu ýazgylar diňe bir taryhy maglumat bermek bilen çäklenmän, eýsem dini mazmuna hem eýedir. Aramgäh diňe bir mazardan ybarat bolman, soňky döwürlerde onuň ýanynda metjit (namaz zalynyň) we girelge (eýwan) ýaly beýleki desgalar hem gurulypdyr. Şeýle hem ýumrulan aşhana we suw howuzlarynyň (sardoba) galyndylary hem tapylypdyr. Bu bolsa onuň diňe ybadat ýeri däl, eýsem uly bir dini kompleks bolandygyny görkezýär.
Muhammet ibn Zeýdiň aramgähi medeni we ylmy taýdan uly ähmiýete eýedir.
Ol Seljuklar döwrüniň medeniýetiniň we ussatlygynyň aýdyň mysalydyr. Onuň bezegleri we gurluşy soňky döwürleriň Merkezi Aziýadaky binagärlik stiliniň ösmegine uly täsir edipdir.Kerpiçdäki ýazgylar Merwiň taryhyny, hususan-da XII asyrdaky gurluşyk we dini durmuşy barada gymmatly maglumat berýär. Aramgäh köp asyrlaryň dowamynda harabalyga sezewar bolupdyr. Hususan-da, XX asyryň başynda onuň gümmezi ýykylypdyr. Emma 1937-nji ýylda A.M. Baçinskiý we W.I. Pilýawskiý ýaly alymlaryň ýolbaşçylygynda buharyly ussalar tarapyndan gümmez täzeden dikeldilipdir.
Muhammet ibn Zeýdiň aramgähi “Gadymy Merw” goraghanasynyň iň meşhur we sarpalanýan ýadygärlikleriniň biri bolup, türkmen halkynyň taryhy-medeni mirasynyň aýrylmaz bölegidir.
Nurmyradowa Gunça
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 110-njy toparynyň talyby
