RU
Häzirki wagtda astronomiýada iki sany iň uly we iň täsirli teleskop bar: biri kosmosda, beýlekisi bolsa Ýeriň üstünde gurulýar.
1. Jeýms Webb Kosmos Teleskopy (James Webb Space Telescope – JWST)
Bu teleskop “Hubble” teleskopynyň yzynda durup, ondan alty esse uly ýagtylyk ýygnama meýdançasyna eýedir we esasan infragyzyl (gyzgynlyk) ýagtylykda işleýär.Bu ägirt uly teleskoplar älemiň syrlaryny çözmekde we adamyň kosmos baradaky düşünjesini düýpgöter üýtgetmekde örän wajyp orun eýeleýärler. Örän Uly Teleskop (Extremely Large Telescope – ELT)
Bu teleskop Ýewropanyň Günorta Obserwatoriýasy (ESO) tarapyndan gurulýan we Ýeriň üstünde ýerleşjek iň uly optiki (görünýän) teleskop bolar.
Işleýän ýeri Kosmos (Ýerden 1.5 million km uzaklykda, L2 Lagrange nokadynda)
Uzynlygy 6.5 metr diametrli esasy aýna (18 sany altyburç bölekden ybarat)
Esasy wezipesi Älemiň iň gadymy galaktikalaryny, ýagny Uly Partlamadan soňky ilkinji ýyldyzlaryň we galaktikalaryň döreýşini öwrenmek.
Nämeler edýär Täze ýyldyzlaryň we planetalaryň döreýän ýerlerine (gaz we tozan bulutlaryna) infragyzyl ýagtylyk bilen seredýär. Ekzoplanetalaryň (Gün sistemasynyň daşyndaky planetalar) atmosferasyny analiz edýär.Aýratynlygy Aýnasy altyn bilen örtülen (infragyzyl şöhläni has gowy yzyna serpikdirmek üçin). Işlemek üçin örän sowuk temperatura (-220^\circ\text{C} töweregi) zerur.Aýratynlygy Maglumat
Işleýän ýeri Ýeriň üstünde (Çilidäki Atakama çöli, Armazones dagynda)
Uzynlygy 39.3 metr diametrli esasy aýna (1000-e golaý kiçi altyburç bölekden ybarat)
Esasy wezipesi Ýeriň üstünden astronomik gözegçilikleriň mümkin bolan iň ýokary derejesini gazanmak.
Nämeler etmeli Älem giňişligini JWST bilen bilelikde öwrenmek, has kiçi we gowşak obýektleri, mysal üçin Ekzoplanetalaryň suratlaryny iň ýokary takyklyk bilen almak.
Aýratynlygy Ýeriň atmosferasynyň täsirini ýok etmek üçin Adaptiw Optika (Adaptive Optics) atly iň kämil tehnologiýany ulanýar. Taslamanyň tamamlanmagy 2028-nji ýyllara meýilleşdirilýär. Kwadrati kilometrlik massiw (Square Kilometre Array – SKA)
Bu teleskop optiki (görünýän) teleskop däl, eýsem radio tolkunlaryny ýygnajak iň uly radio teleskop bolup durýar.
Şyhyýew Kerim
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 111-nji toparynyň talyby
