RU
Internediň taryhy ABŞ-da, “Sowuk uruş” döwründe döwlet barlaglary we harby maksatlar üçin döredilen bir tor ulgamyndan başlanýar.
Internetiň Taryhynyň Esasy Döwürleri
1. ARPANET (Başlangyç, 1960-njy ýyllar)
Internetiň taryhy 1969-njy ýylda ABŞ-nyň Goranmak ministrliginiň “Öňdebaryjy Barlag Taslamalary Agentligi” (ARPA) tarapyndan döredilen ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) atly tor bilen başlanýar.Bu ulgamyň esasy maksady, bir ýere hüjüm edilen ýagdaýynda-da maglumatlaryň ýaýradylmagyny dowam etdirip biljek, merkezleşdirilmedik (decentralized) kompýuter toruny döretmekdi. Şeýle-de, ol alymlaryň we barlag edaralarynyň arasynda maglumatlary paýlaşmagy maksat edinýärdi. 1969-njy ýylyň 29-njy oktýabrynda Kaliforniýa Uniwersitetiniň (UCLA) kompýuteri bilen Stenford Barlag Institutynyň (SRI) kompýuteri arasynda ilkinji habar (“LOGIN” ýazylmalydy, ýöne diňe “LO” ýazylyp ýetişdi) ugradyldy.
2. Protokollar we Internetiň Dünýä Inmegi (1970-1980-nji ýyllar)
TCP/IP-niň Döredilmegi (1974): Robert Kan (Robert Kahn) we Wintons Serf (Vint Cerf) tarapyndan TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) atly täze aragatnaşyk protokoly döredildi. Bu protokol dürli torlaryň we kompýuterleriň bir-biri bilen “umumy dilde” gürleşmeginiň esasy binýady boldy. Şonuň üçin Serf we Kan köplenç “Internediň oýlap tapyjylary” hasaplanýar.
Internediň Doglan Güni (1983): 1983-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda ARPANET dolylygyna TCP/IP protokolyna geçdi. Bu sene häzirki zaman Internediň resmi doglan güni hasaplanýar.
3. World Wide Web-iň Döreýşi (1989-1990-njy ýyllar)
WWW-iň Oýlanyp Tapylmagy (1989): Iňlis alymy Tim Berners-Li (Tim Berners-Lee) Şweýsariýadaky CERN atly barlaghanada işlän döwründe, Internet arkaly maglumatlara has aňsat we yzygiderli elýeterliligi üpjün etmek maksady bilen World Wide Web (WWW) taslamasyny teklip etdi.
Web-iň Döreýşi: Berners-Li ilkinji web brauzerini, web serwerini we HTML (Hypertext Markup Language) dilini ýazdy. WWW-iň döredilmegi bilen, Internet (tor) we WWW (maglumatlara girmek usuly) biri-birinden tapawutly hem bolsa, birleşdi we Internet giň köpçülik üçin elýeterli boldy.
Ilkinji Grafiki Brauzer (1993): Mosaic atly ilkinji grafiki web brauzeriniň çykarylmagy Internediň adaty ulanyjylar üçin has gyzykly we aňsat bolmagyna getirdi, bu bolsa onuň tiz ýaýramagyna uly itergi berdi.
Türkmenistanda Internetiň ÖsüşiTürkmenistanda Internet hyzmatlarynyň döremegi we ösüşi dünýä tejribesinden soňrak başlady we esasan döwlet elektroaragatnaşyk kompaniýasy “Türkmentelekom” tarapyndan dolandyrylýar.2000-nji ýyllaryň başlarynda ilkinji ýerli internet kafe we şahsy internet hyzmatlary peýda boldy.Soňky ýyllarda Sanly ykdysadyýet ösüş maksatnamasynyň çäginde “Internet torunyň ösüşi we internet-hyzmatlaryny etmegi hukuk taýdan düzgünleşdirmek hakynda” Kanunlar kabul edildi.2015-nji ýylda Türkmenistanyň “TürkmenÄlem 52oE” atly ilkinji aragatnaşyk hemrasyny äleme çykarmagy, ýokary hilli Internet we telearagatnaşyk ulgamlaryny ýola goýmaga şert döretdi.
Häzirki wagtda onlaýn hyzmatlar (bank hyzmatlary, petek satyn almak) we sanly ulgamlar işjeň ösdürilýär.
Alladurdyýew Azat
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 107-nji toparynyň talyby
