RU
Türkmenistanyň demirgazygynda ýerleşýän Daşoguz welaýaty gadymy Horezmiň merkezleriniň biri bolup, özünde Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky müňýyllyklaryň taryhyny we medeni mirasyny saklaýar. Bu ýerleriň iň görnükli ýadygärlikleri tutuş adamzat üçin gymmatly hasaplanyp, olaryň esasy bölegi ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizilen “Köneürgenç” Döwlet taryhy-medeni goraghanasynyň çäginde ýerleşýär.
1. Köneürgenç: ÝUNESKO-nyň Mirasy
Köneürgenç (Köýneürgenç) orta asyrlarda Horezm döwletiniň paýtagty bolup, ylmyň, medeniýetiň we söwdanyň gülläp ösen merkezleriniň biri hasaplanypdyr. Onuň binagärlik toplumlary yslam binagärliginiň iň ajaýyp nusgalaryny özünde jemleýär.
Köneürgenjiň esasy taryhy ýadygärlikleri:
Gülli minarasy (Gutlug Temiriň minarasy): Orta Aziýanyň iň beýik minaralarynyň biri (takyk 60 metre golaý), XII asyrda gurulyp başlanyp, XIV asyrda tamamlanýar. Onuň syrçaly bezegleri we ajaýyp gurluşy haýran galdyrýar.
Soltan Tekeşiň kümmeti: Horezmşalar döwletiniň iň beýik hökümdarlaryndan biri bolan Soltan Tekeşiň (XII asyr) guburhanasy. Onuň konus şekilli, syrçaly bezegler bilen örtülen gümmezi sebitiň binagärlik sungatynyň nusgasydyr.
Törebeg hanymyň kümmeti: XIV asyra degişli bu ýadygärlik Horezm binagärliginiň şa beýikligi hasaplanýar. Gümmeziniň içindäki täsin mozaikalar we bezegleriň kämil gurluşy dünýäde seýrek duş gelýär.
Il Arslanyň kümmeti: XI-XII asyrlara degişli bu kümmet Horezmşanyň atasy Il Arslanyň aramgähi hasaplanýar. Onuň konus görnüşli, ýarym aýlawly gümmezi we bezegli kerpiç gurluşy gadymylygy bilen tapawutlanýar.
Nejmeddin Kubranyň aramgähi we “Üç ýüz altmyş piriň” kümmetleri: Ruhyýet merkezi bolan bu toplum, sufiizmiň iri wekili Şyh Nejmeddin Kubranyň guburhanasy bolup, zyýarata gelýänleriň mukaddes ýeridir.
Kyrk Molla galasy: Köneürgenjiň iň gadymy bölegi bolup, bir wagtlar “Horezmşa Mamunyň akademiýasy” ýerleşen ýeri hasaplanýar.
2. Beýik Ýüpek Ýolunyň Ugrundaky Beýleki Ýadygärlikler
Daşoguz welaýatynyň çäginde, Köneürgençden başga-da, Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen köp sanly taryhy gala galyndylary, kerwensaraýlar we aramgähler bar.
Yzmykşir galasy: Görogly etrabynda ýerleşýän gadymy gala bolup, orta asyrlaryň taryhy-medeni gymmatlyklarynyň biri hasaplanýar.
Zamahşarynyň mawzoleýi: Ýene bir ruhy-taryhy ýadygärlik bolup, yslam dünýäsinde tanymal alymlaryň we pygamberleriň aramgähleriniň hataryna girýär.
3. Taryhy Tapgyrlar we Miras
Welaýatyň çäklerinde geçirilen arheologik gazuw-agtaryş işleri sebitiň taryhynyň has irki döwürlerine, ýagny b.e. öňki V-VI müňýyllyklara (mysal üçin, Çyryşly duralgasy) degişli gymmatlyklary ýüze çykardy. Şeýle-de, arheologlar taryhyň dürli döwürlerine, şol sanda Antika döwrüne (Kaparas) we orta asyrlara (Sadwar galasy, Kerwensaraý ýadygärligi) degişli galyndylary, ýagny toýun küýzeleri, suw geçirijileriniň galyndylaryny we bişen toýun bezeg elementlerini tapdylar.
Daşoguz welaýaty — taryhyň we medeniýetiň, ylmyň we sungatyň, şeýle-de mukaddes ruhy ynamyň birleşen ýeri bolup, türkmen halkynyň baý medeni-taryhy mirasynyň dünýä derejesindäki ähmiýetini aýdyň görkezýär.
Bu taryhy ýadygärlikler ýurduň taryhy-medeni mirasyny gorap saklamak boýunça milli maksatnamalaryň çäginde hemişe öwrenilýär, rejeleýiş we abatlaýyş işleri alnyp barylýar.
Hudaýberdiýewa Mährijemal
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 110-njy toparynyň talyby
