RU
Şährihaýbar – bu Türkmenistanyň Ahal welaýatynyň Gökdepe etrabynyň çäginde, Beýik Ýüpek ýolunyň möhüm şahalarynyň biri bolan Nusaý-Ürgenç ugurynyň üstünde ýerleşen gadymy taryhy-arheologik ýadygärlikdir. Ol öz döwründe diňe bir ykdysady däl, eýsem, medeni we syýasy taýdan hem uly ähmiýete eýe bolan söwda we oturymly nokatlaryň biri bolupdyr. Şährihaýbar ýadygärligi Gökdepe etrap merkezinden takmynan 10 kilometr demirgazykda, Gökdepe daýhan birleşiginiň demirgazyk çetinde ýerleşýär. Onuň amatly ýerleşişi gadymy söwda ýollarynyň çatrygynda ýerleşendigine şaýatlyk edýär.
Şährihaýbar ýaly ýadygärlikler köp asyrlyk taryhy bolan obalardan şäherlere öwrülen ýerleriň yzyna galan galyndysydyr. Ol, esasan, orta asyrlar döwrüne, ýagny Beýik Ýüpek ýolunyň has işjeň bolan döwürlerine degişli diýlip çaklanylýar. Bu ýer Nusaý bilen Horezmiň (Ürgenç) arasyndaky kerwen ýolunda esasy düşelgeleriň biri bolupdyr.Şährihaýbar ýadygärligi Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky söwda nokatlarynyň nähili guralandygyny we hereket edendigini öwrenmekde uly ähmiýete eýedir.Ol kerwenleriň dynç almak, iýmit we suw gorlaryny doldurmak üçin amatly ýer bolup hyzmat edipdir. Söwda kerwenleri bu ýerde howpsuzlykda bolup, öňlerindäki uzak ýola taýýarlanypdyrlar.
Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky islendik oturymly ýer ýaly, Şährihaýbar hem daşary ýurtlardan gelen harytlaryň alyş-çalşygy we ýerli önümleriň (eger bolsa) öndürilmegi bilen meşgullanypdyr. Arheologik tapyndylar bu ýerde söwdanyň we hünärmentçiligiň ösendigini görkezýär. Söwda ýoly diňe bir harytlary däl, eýsem, medeniýetleri, ylmy ideýalary we dinleri hem alyp geçipdir. Şährihaýbar bu medeni gatnaşyklaryň we özara täsirleriň bolup geçen nokatlarynyň biridir.
Türkmenistanda taryhy ýadygärlikleri, şol sanda Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky desgalary ylmy esasda öwrenmek boýunça döwlet maksatnamalary yzygiderli durmuşa geçirilýär. Şährihaýbarda alnyp barlan gazuw-agtaryş işleri sebitiň taryhy barada gymmatly maglumatlary ýüze çykardy. Soňky ýyllarda geçirilen barlaglar netijesinde, Şährihaýbar, Parzdepe, Daňdanakan ýaly ýadygärliklerde türkmen halkynyň taryhy bilen aýrylmaz baglanyşykly bolan gymmatly tapyndylar, şol sanda türkmen alabaýynyň laýdan we faýansdan ýasalan heýkeljikleriniň tapylmagy uly ähmiýete eýe boldy. Bu tapyndylar, türkmenleriň ata-babalarynyň alabaýlary köpeltmäge, tohumyny gorap saklamaga uly üns berendiginiň ylmy subutnamasydyr. Tapylan keramika önümleri, zikgelenen pullar we beýleki hojalyk esbaplary ýadygärligiň gülläp ösen döwrüniň maddy medeniýetini açyp görkezmäge ýardam edýär.
Şährihaýbar ýadygärligi diňe bir Köne Sarahs, Abiwerd, Nusaý ýaly uly şäher harabaçylyklarynyň kölegesinde galan kiçijik nokat bolman, eýsem, Beýik Ýüpek ýolunyň ykdysady damarlarynyň nähili işländigini görkezýän gymmatly çeşmedir. Türkmenistanyň milli-ruhy medeni mirasynyň möhüm bölegi hökmünde, onuň öwrenilmegi we gorap saklanmagy geljekki nesiller üçin bahasyna ýetip bolmajak taryhy maglumatdyr. Şährihaýbar taryhyň uzak ýollarynyň üstünde ýerleşen, söwda kerwenleriniň sesi, medeniýetleriň garyşmagy we adamlaryň ykballarynyň kesişen ýeri bolan gadymy mekandyr.Şährihaýbar ýadygärligi – Beýik Ýüpek ýolunyň Nusaý-Ürgenç şahasynyň üstünde ýerleşen söwda nokatlarynyň biri bolupdyr.
Jumaýewa Arzygül
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 110-njy toparynyň talyby
