RU
Türkmen topragy gadymy ýadygärlikleriň galyndylary, nijeme
galalaryň häzirki günümizde hem edil öňki durkuny saklap galmasy
bilen öz beýanyny tapýar. Bu günki gün taryhda bolup geçen wakalaryň,
söweşleriňdir, ösüşleriň, nesillere yz goýmagyň iň ýokary nusgasy
hökmünde taryhy galalaryň şekilleriniň içinde-de taryh saňa bakyp dur.
Sen taryha bakýarsyň? Galalar bolsa, şol taryhy bakyşlaryň aýnasy.
Olarda ynsan özüni görýär, olarda ynsan geçmişini, ata- babalaryny we
gelejegini görýär. Olarda ynsan öz sesini eşidýär we ol sesde şöhratly
ata – babalarymyzyň yzy bar. Nusaý taryhy ýadygärligi bu günki gün
dünýä medeniýetleriniň içinde iň gadymylarynyň biridir. Beýik
medeniýetleriň özara gatnaşygynda ýüze çykýan Nusaý medeniýeti
dünýäniň çar künjüne uzaýar. Onuň gadymylygy, Parfiýa şalygynyň
merkezi bolmagy we şol şalygyň ýer ýüzünde beýik döwletleriň içinde
uly medeniýetleri ýüze çykarandygyny subut edýän wakalar bar. Şolaryň
biri hem dünýä belli Jelaletdin Soltan Türkmen – Ýagny Jelaletdin
Menburny türkmendir. Jelaletdin Soltan Soltan Jelaletdin adyny almak
bilen ýer ýüzünde bu günki güne çenli söweşiji, batyr, çakdanaşa hüşgär
hem-de dogumly şahsyýet bolandygyny subut etdi.
On Üçünji asyryň taryhy söweşinde, Çingiz hany garşysyna baş
goýmak bilen , dünýäniň ýarsyny basyp alan duşmanyň öňünde ilkinji
bolup, garşylyk görkezip, söweşde Çingiz hany ýeňip boljakdygyny subut
etdi. Şol söweşleriň biri-de Nusaý taryhy ýadygärliginiň ýanyndaky
Çingiz hanyň goşuny bilen bolan söweşdir.Taryhy şahslaryň şol
galalara degişlidigini ýekän- ýekän subut etmek, şol galalara degişli
wakalarda gelejege öwretmäge nijeme maglumatlaryň bardygyny subut
etmek , bu günki gün alymlarymyzyň nesillerimiziň öňündäki borjydyr.
Şeýlelikde her bir galanyň, taryhy ýerleriň galyndylary hem beýleki
medeniýetler bilen , mysal üçin Marguş, Assuriýa, Mesopotamiýa,
Ýegipt ýaly medeniýetleriň galyndylary bilen doludyr. Şol sebäpli hem
taryhy öwrenileninde töwerekleýin alynýan zatlar bolýar.
An- Nesewiniň golýazmalaryna salgylananymyzda Soltan Jelaletdin
özünden iki esse köp goşuny Nusaýyň ýanynda ýeňip, daş- töwerekdäki
halkalara hem öz mertligini, Çingiz handan ýeňilmeli däldigini subut
edipdir.Taryhda açylmadyk sahypalaryň jümleleriniň arasyndaky
aýdylmadyk zatlary janlandyryp bilýän şahsyýetler bolýar. Olar halkyň
aňynda, hakydasynda baky saklanýar, ol şahsyýetler bilenem il tanalýar,
halk tanalýar, döwletler, yklymlar tanalýar. Türkmen halkynyň
gahryman ogly 13-nji asyryň dünýäsini sarsdyran, batyrlykda we
edermenlikde, adalatlylykda we çalasynlykda dünýäni aňk eden , bu
güne çenli ady taryhyň tekjelerinden, dilleriň dessanlaryndan çykmadyk
Jelaletdin Muhammet Meňburny özüniň ady bilen türkmeniň ady bilen
bile öz adyny “Soltan Jelaletdin ýa- da adalatly hökümdar”- diýip,
tanadandyr.
Elbetde olar şahsyýetler tatyhyň sahypalaryna jan berýär. Şol taryhy
sahypalarda öz ady ýazylan bolsa-da nesillere bu günki gün nusga hem
heç wagt ýatdan çykmajak taryhy şahsyýet hökmünde halkyň buýsanjyna
öwrülýär. Ol sahypalaryň täze, röwşen mazmunlaryny ýyl geçdigiçe
çemeleşýän adamyň ahwaly bilen sazlaşyp, täzeden barmaga
mümkinçilik döredýär.
Sandyk açylanda göwherleriň gözüňi gamaşdyryşy ýaly, taryhyň
sahypalarynda- da taryhy şahslar gözüňi gamaşdyryjy şöhle bolup nur
saçýar. Taryhyň syrlary açylanda, ondaky gahrymanlar janlanmaga
başlaýar. Taryh her sahypasyny açana syryny açybermeýär.Taryhyň
hem sahypasyny açmaga mynasyp şahsyýetler bolýar.
Taryhyň hazynasynda göwher şuglaly täsin şahsyýetleriň biri hem
Türkmeniň söweşiji ogly, gahryman perzendi, dünýäni basyp almaga
synanyşyk eden Çingiz hanyň ýeke- täk güýçli garşydaşy Horezmşa
Soltan Muhammet Jelaletdin Meňburnydyr. Soltan Jelaletdin1212- nji
ýylda şa köşgünde dünýä iýnýär. Onuň keşbi kino, teatr sungatlarynda,
nakgaşçylyk işlerinde hem örän aýdyň beýanyny tapýandyr. Ol barada
ýazylan taryhy çeşmeleriň saklanyp galmagyna görä ol barada edilen
nakgaşçylyk, monumental işler hemhalkymyzyň merdana ogly bolan bu
şahsyýeti tanatmak üçin ýeterlikdir.
