RU
”Gadymy Merw” taryhy-medeni goraghanasynyň çäginde ýerleşýän Abdyllahan gala we Baýramalyhan gala, Merw şäheriniň köp asyrlyk taryhynyň iň soňky, ýagny giçki orta asyrlar we täze döwürlere degişli bolan möhüm şäher galyndylarydyr. Bu galalar Seljuklar imperiýasy dargandan soň, Merwiň ýene-de galkynmaga synanyşan döwürlerini alamatlandyrýar.
Abdyllahan gala (XV asyr).Abdyllahan gala Gadymy Merwiň Soltangala şäheriniň weýran edilmeginden soň gurlan täze döwrüň ilkinji şäheridir.Gala Temiriler döwründe, has takygy Şahruh Mirza döwründe, XV asyryň başynda (1418-nji ýyl) gurlup başlanýar. Bu gala mongol çozuşlaryndan soň harabalyga öwrülen Merwi täzeden aýaga galdyrmak synanyşyklarynyň netijesidir.Abdyllahan gala adaty dörtburçluk görnüşinde salnypdyr. Göwrümi boýunça öňki uly galalardan (Gäwürgala ýaly) has kiçidir.Onuň gapdal diwarlarynyň uzynlygy 630 metrden 695 metre çenli bolup, galyňlygy 2,5-3 metrden 6 metre, beýikligi hem 5-7 metre çenli ýetýär. Gurluşykda esasan çig kerpiç ulanylypdyr. Galanyň daşyndan diwardan öňe çykyp duran 44 sany egme görnüşli gorag diňleri salnypdyr. Harby hünärmenleriň bellemegine görä, bu gala ýörite atylýan deşikler we gorag çäreleri bilen goralyp, öz döwrüniň ýokary harby biliminden habar berýär.Galanyň içinde bag-bakjaly köçeler, metjit-medreseler, hammamlar we harby äheňde gurlan desgalar ýerleşipdir. Abdyllahan gala Merwiň XIV-XV asyrlardaky galkynyşyny we täzeden paýtagt hökmünde öz ornuny dikeltmäge synanyşan döwrüni aňladýar.
Baýramalyhan gala (XVIII asyr).Baýramalyhan gala Merw oazisiniň taryhynyň iň soňky şäher gurluşyklarynyň biridir.Bu gala XVIII asyryň aýaklary – XIX asyryň başlary bilen senelenýär. Ol Merwe az wagtlyk hökümdarlyk eden gajar hökümdary Baýramaly hanyň (1782-1785-nji ýyllar) ady bilen baglanyşyklydyr.Baýramalyhan gala özbaşdak şäherçe bolman, esasan Abdyllahan galanyň günbatar diwaryna sepleşdirilip, goşmaça ganat görnüşinde salnypdyr. Onuň diwarlary we umumy gurluşy goşmaça goranyş berkitmesi hökmünde ulanylypdyr.Baýramalyhan gala gadymy Merw oazisiniň iň soňky günlerinde, yzygiderli uruşlar we syýasy sarsgynlar wagtynda dörän gyssagly goranyş zerurlygyny we iň soňky gezek ilatly merkez hökmünde öz ähmiýetini saklamaga synanyşandygyny görkezýär. Häzirki Baýramaly şäheriniň ady hem hut şu gala bilen baglanyşykly bolup, ol taryhyň soňky döwürleriniň şaýadydyr.
Abdyllahan gala we Baýramalyhan gala bilelikde, Merw şäheriniň Beýik Seljuklar döwründen soň başdan geçiren taryhy wakalarynyň, harabalykdan täzeden galkynmak synanyşyklarynyň hem-de daşky çozuşlara garşy goranyş hereketleriniň ýyl ýazgysyny emele getirýärler. Olar çig kerpiç gurluşynyň Merkezi Aziýada ulanylyşynyň täze, harby taýdan has kämilleşen nusgalaryny görkezmek bilen, Gadymy Merwiň taryhynyň esasy halkalaryny jemleýärler.
Ýaldyrowa Firýuza
Halkara senagatçylar we telekeçiler uniwersitetiniň Dil öwreniş bölüminiň 110-njy toparynyň talyby
