Dünýäniň käbir ýurtlarynda söwda logistikasy.

Aýry-aýry daşary ýurt döwletlerinde söwda – dellalçylyk düzümleriň gurluşynyň käbir tapawudyny olaryň umumy esaslaryny bellemek gerek.
Daşary ýurtlarda söwda-dellalçylyk düzüminiň içine iri kärhana, býuro we kiçi gurama, käbir hyzmatlara ýöriteleşdirilen, şeýle-de aýratyn agentler, brokerler, komissionerler, maglumat berijiwezipeleri ýerine ýetirýän we müşderileriň gyssagly (operatiw) tabşyryklary girýär.Önümleriň görnüşleri boýunça köptaraplaýyn we ýöriteleşdirilen kompaniýalara bölünip, düzgün boýunça, sebitleýin bölümleri hökmünde (meselem Fransiýada) maşgala, lomaý firmalary, dellalçylar assosiasiýasy döredilýär.
Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda dellalçylyk düzümi dürli görnüşde bolup, 20 görnüşe çenli hasaba alynýar, hasaba alnanda olaryň sany harytlaryň ýöriteleşdirilişine baglylykda birnäçe esse artýar.
Ýaponiýada firma we beýleki dellalçylyk düzümleri 120 müňe çenli wezipäni ýerine ýetirip olarda 900 müňden gowrak adam işleýär; önümçilik-tehnikiönümleriň umumydolanyşygynyň 60%-den gowragyny olar amala aşyrýarlar.
Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda we beýleki ýurtlarda satyş we satyn alyş işi,bir tarapdan önümleri üpjün edijilere we alyjylara görä,we beýleki tarapdan söwda dellalçylary (söwda we senagat), olar tarapyndan bolan maýa goýuma özbaşdak, doly we biri-biriniň üstüni ýetirýär we söwda ulgamyna degişlidir.Şeýlelik-de, lomaý söwdanyň haryt dolanyşygynda senagat firmalarynyň we özbaşdak firmalaryň söwda kärhanalardaky paýy takmynan gabat gelýär. Mysal üçin, ABŞ-daözbaşdak dellalçylara önümçilik-tehniki kesgitlenen önümleriň satuwynyňumumy möçberinden52% bolýar, senagat kompaniýalarynyň lomaý şahamçalaryna – 40% (8% brokerlere we agentlere) bolýar. Şeýle hem bolsakärhanalaryň sanywe ammalaryň meýdany boýunça olaryň paýy degişlilik-de 85 we 13% düzýär. Şunuň bilen birlikde soňky ýyllarda lomaý şahamçalarda we dellalçylarda olaryň işine görä jemlenen häsiýeti bolýar.
Mysal üçin, Germaniýada maşyngurluşyk senagatynyň sarp edijilerini we üpjün edijilerini birleşdirmek maksady bilen,merkezden daşlaşýan enjamlaryň we senagat robotlarynyň önümçiligine ýöriteleşen birnäçe kompaniýalaryň birleşikleri döredilýär we ol pudagyň haryt dolanyşygynyň 80%-ni tutýar.
Dellalçylyk guramalarynyň we kärhanalarynyň keseligine aragatnaşyklarynyň kämilleşdirilmegi olaryň arasyndaky hyzmatdaşlygyň paýdarlar görnüşine geçmegine getirýär. Mysal üçin, Fransiýada 20%-den gowrak lomaý firmalar paýdarlar jemgyýetli görnüşe birleşdirilen. Paýdarlar eýeçiligindäki alnyp barylýan işler maliýe we material serişdelerini has-da netijeli ulanmaklyga mümkinçilik berýär. Integrasiýanyň beýleki görnüşi dellalçylary birleşige birikdirmek bolup durýar. Şoňa laýyklyk-da, Şwesiýada “Şwesar söwdasy” ady bilen bütewi köp ugurly dellalçylaryň birleşigi döredildi.
Bu maksatnamanyň işlenilip taýýarlanylyşyny, ony ýerine ýetirilişini guramak we bazar sarp edijilerini özleşdirmek strategiki hojalyk merkezlerine ýüklenilýär, bular ýaly merkezler soňky 10-15 ýylda Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda we Ýaponiýada döredildi. Mundan başga-da, öndürilýän önümleri üpjün ediji senagat firmalaryň üpjün ediji bölümleriniň işini sazlaşdyrylmagy, önümleri satyn alyş merkezleriboýunça ýaňy-ýakynda ösüşi alyndy.Döwlet guramaçalyk giňişleýin ulgamy, Fransiýada ykdysadyýet, maliýe we býudjet ministrliginiň bäsdeşlik meseleleri boýunça baş direksiýasy,söwda we senagat ministrliginiň baş içerki söwda direksiýasy bolup, olar lomaý söwda meseleleri bilen meşgullanýarlar.

  Dilber RAHMEDOWA,

Türkmen oba hojalyk institutynyň,

Weterinar lukmançylygy fakultetiniň,

Maglumat ulgamlary we tehnologiýalary (oba hojalygynda) taýýarlyk ugrynyň 1-nji ýyl talyby.