RU
Beýleki beýik şahsyýetler ýaly Magtymguly Pyragynyň şahsyýeti, ömri we döredijiligi köp sanly daşary ýurtly alymlaryň we öwrenijileriň ünsüni hemişe özüne çekýän jadyly güýç bolupdy diýsek uly açyş etdigimiz bolmaz.
Şahyryň ilkinji eserleri dünýä inen pursatyndan başlap, şahyrana setirleri, diliniň arassalygy, aýdyňlygy we gözelligi, özboluşly ýazuw usuly, pikirleriniň çuň tebigaty, döwrüň wakalaryny filosofiki beýan etmegi ony şahyrana giňişliginden dünýä şygryýetiniň giň orbitasyna çykaran jadyly güýç boldy.
Şahyryň mirasyny öwrenýän taryhçylaryň we alymlaryň arasynda Magtymguly Pyragynyň eserleri bilen daşary ýurtly okyjylary ilkinjileriň biri bolan Wilensk guberniýasynyň Kriwiçi obasyndan (häzirki Belarus Respublikasy Minsk oblastynyň Mýadel etraby) bolan diplomat, gündogarşynas, şahyr we professor Aleksandr Hodzko-Boreýko (1804-1891) hasaplanýar. Ol Türkmenistanyň çäginde gezip, Magtymguly Pyragynyň goşgularyny ýazga geçirdi, iňlis diline terjime etdi we 1842-nji ýylda Londonda neşir etdi. Bu waka Ýewropanyň ýaşaýjylaryny türkmen şahyrynyň eseri bilen tanyşdyrmagyň başlangyjy boldy.
Az salymdan, derwiş keşbi bilen Merkezi Aziýany gezip ýören we Magtymguly Pyragynyň şygryýetiniň halk arasynda ajaýyp meşhurlygyna ynanýan Wengriýaly gündogarşynas Armini Wamberi Hodzko-Boreýkodan soň, şahyryň eserleriniň gyzyklydygyny belläp geçdi. 1863-nji ýylda Wamberi Magtymguly Pyragynyň ähmiýetine we döredijiligine baha berip, özi hakda şeýle ýazdy: «Käbir bagşy peýda bolup, iki kirişli dutarynyň sesine goşup Göroglydan ýa-da Magtymguly Pyragydan aýdym aýdanda türkmenler üçin iň uly lezzet. Şahyr ähli kitaplary okan, dünýäniň ähli ylymlaryna düşünen keramatly kişi hökmünde görkezilýär. Onuň kitaby entek uzak wagtlap Gurhandan soň birinji orunda durar» diýdi. 1871-nji ýylda Wamberi özi bilen Budapeşte Magtymguly Pyragynyň goşgularynyň golýazmasyny alyp gitdi we birnäçe wagtdan soň olaryň käbirini Germaniýada neşir etdi.
Wamberi we Hodzko-Boreýko Magtymguly Pyragyny dünýä mälim etdiler, ýöne birnäçe asyr geçensoň, onuň özüne bendi ediji poeziýasy Ýewropaly alymlaryň we gündogar poeziýasyny öwrenijileriniň ünsüni özüne çekmegini dowam etdirýär. Nusgawy türkmen şahyrynyň eserleri dünýäniň köp dillerine terjime edildi. Mundan başga-da, Ýewropaly terjimeçiler we neşirýatçylar ilkinji bolup Magtymguly Pyragynyň goşgularyny kitap görnüşinde neşir etmegi buýsanç hasaplaýarlar. Mysal üçin, Italiýada «Sandro Teti» neşirýatynyň baş müdiri we esaslandyryjysy Sandro Teti we türkolog-professor Federiko De Renzi Magtymguly Pyragynyň eserleriniň italýan dilinde birinji neşirini çap edenlerinde, türkmen halkynyň beýik ogly Magtymguly Pyragynyň işine ýüzlenmek we eserlerini neşir etmek olar üçin uly hormatdygyny aýtdylar.
Bir wagtlar, Granada uniwersitetiniň professory we terjimeçisi Helga Dorosea Kors Kegel (şol wagt 93 ýaşyndady) Magtymguly Pyragynyň goşgularyny ispan diline terjime etmeklige uly höwes bilen başlady. Ol bu işi aňryýany bilen hem başardy. Şahyrana setirleri terjime etmek aňsat iş däl, hemmelerde beýle ussatlyk ýok. Alymlaryň köpüsi Magtymguly Pyragynyň eserlerini terjime etmegiň kyndygyny bellediler. Latyn şygryýetiniň professory Žak Delisle şeýle terjimäniň takyklygynyň gaty kyndygyny aýtdy. Magtymguly Pyragynyň goşgularyna ýakynlaşan terjimeçileriň we şahyrlaryň köp sanlysy many güýjüni we şol bir wagtyň özünde asyl ritmiň sazlaşygyny saklap bildi. Biz, nesiller üçin diňe bir türkmen halkyna däl, eýsem, dünýäniň beýleki halklaryna-da ruhy lezzet berýän terjimeleriň hemmesi bahasyna ýetip bolmajak zatdyr. Şonuň üçin şahyryň 290 ýyllygyny bellemek üçin Alehandro Munos Korsyň Magtymguly Pyragynyň goşgularyny terjime etmekde alyp barýan işleri üçin Türkmenistanyň «Magtymguly Pyragy» medalyna eýe bolmagy tötänden däldir.
